راهنمای مطالعه
کرمان، شهر کریمان ایران، همچون شیراز، اصفهان و دیگر شهر های باستانی کشورمان تاریخچه ای کهن و جاذبه هایی دیدنی و فوق العاده دارد. شاید در گذشته های دور چندان تبلیغاتی در مورد جاهای دیدنی کرمان صورت نگرفته بود و بسیاری از گردشگران از وجود اماکن دیدنی مانند یکی از اسرارآمیز ترین باغ های ایران و یکی از بزرگترین یخچال های خشت و گلی طبیعی ایران و جهان در کرمان بی اطلاع بودند.
خوشبختانه امروزه با توسعه امکانات گردشگری و افزایش اطلاع رسانی ها، کرمان به یکی از محبوب ترین مقاصد گردشگری ایران برای توریست های داخلی و خارجی تبدیل شده است.
«پاسخ از ما» فهرستی از زیباترین مکان های دیدنی کرمان را که هر گردشگری باید آن ها را از نزدیک ببیند، تهیه کرده است.
اگر به این گنجینه تاریخی ایران سفر کردید، در کنار بازدید از این جاذبه ها، خرید سوغاتی های خوشمزه ای چون «قطاب»، «قوتو»، «زیره»، «کلمپه» و «کماچ سهن» را نیز فراموش نکنید.
مجموعه گنجعلی خان کرمان
«مجموعه گنجعلی خان» از آن دست مکان های دیدنی کرمان است که نمی توان به کرمان رفت و از آن بازدید نکرد! مثل تمام شهر های تاریخی دیگر ایران، کرمان نیز یک بازار بزرگ قدیمی دارد. در کنار این بازار، مجموعه ای از بناها از جمله مسجد، میدان، کاروانسرا، حمام و آب انبار وجود دارد که حال و هوایش شاید شما را به یاد «میدان امیر چخماق یزد» بیاندازد!
اتفاقا معمار«مجموعه گنجعلی خان کرمان» شخصی به نام «محمد معمار یزدی» بوده است که این مجموعه را به سبک معماری اصفهانی بنا نهاده است. بانی احداث چنین مجموعه ای، «گنجعلی خان» می باشد که در دوره شاه عباس صفوی به مدت ۳۰ سال حاکم کرمان بود.
هسته این مجموعه یک میدان سرسبزست که علاوه بر کاشی کاری های جذاب و چشم نواز بناهای اطرافش، حوض آّبی در وسط آن قرار گرفته که جان آدمی را تازه می کند. در قسمت جنوبی «میدان گنجعلی خان»، بازار را خواهید دید.
در یک سمت بازار(سمت راست) هم «حمام گنجعلی خان» و در سمت دیگر (سمت چپ) آن، دستفروشانی به چشم می خورند که زیر طاق نماها بساط کرده اند. اگر سری به داخل «حمام گنجعلی خان» نیز بزنید، با دیدن نقاشی های زیبای سقف حمام، رختکن هایی که با زیر اندازهایی خوشرنگ مزین شده اند و همچنین مجسمه های مومی مردم بومی کرمان، کاملا آن حس و حال حمام های سنتی گذشته را احساس خواهید کرد.
در شمال شرقی «میدان گنجعلی خان» نیز مسجدی کوچک به نام «مسجد گنجعلی خان» وجود دارد که با گچ بری های هندسی اعجاب انگیز، مقرنس های بی نظیر و همچنین نورپردازی های فوق العاده اش، تحسین همگان را بر انگیخته است. گفته می شود که این مسجد محل نماز خواندن افراد داخل مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان بوده.
یکی از بناهای جالب دیگر این مجموعه، «مدرسه گنجعلی خان» است. اگر چه برای مدتی تغییر کاربری داده و به کاروانسرا تبدیل شده بود، اکنون به همان کارکرد مکان آموزشی بازگشته و دانشکده هنر دانشگاه با هنر کرمان محسوب می شود.
«ضرابخانه کرمان» نیز که این روز ها به موزه ی سکه بدل شده است، در ضلع شمالی میدان جلوه گری می کند.
باغ شاهزاده ماهان
از میان تمام باغ های به جای مانده از دوران گذشته در ایران، تنها ۹ تای آن ها به ثبت جهانی یونسکو رسیده اند که «باغ شاهزاده ماهان» یکی از آن هاست. این باغ در دوره قاجاریه و بر اساس الگوی باغ دیگری در کرمان به نام «باغ فتح آباد» ساخته شده است.
این باغ حیرت انگیز که درختان آن در دل کویر قد بر افراشته اند، به عنوان یکی از بزرگ ترین و زیباترین باغ های ایرانی شناخته می شود. فضای کافه رستوران و هتل این باغ در محیطی سرسبز با زمزمه جویبار های روان می تواند تجربه ای آرامش بخش و روح نواز را برای هر بازدید کننده ای به ارمغان بیاورد.
جالب ترین ویژگی «باغ شاهزاده ماهان»، سیستم فواره ها و گردش آب آن است. تعداد بسیار زیادی فواره در «باغ شاهزاده ماهان» وجود دارد که هیچ یک با استفاده از نیروی خارجی مانند برق کار نمی کند. این تنها معماری دقیق و به کارگیری صحیح اختلاف ارتفاع و شیب است که باعث فعالیت این فواره ها می شود.
باغ فتح آباد کرمان
نورپردازی های شب های «باغ فتح آباد» که قبلا به نام مالکش «باغ بیگلربیگی» می خواندند، هر کسی را شیفته و مجذوب خود می کرد.
اگر با قطار به سوی کرمان سفر کرده باشید، حتما از نزدیکی دشت های فتح آباد گذر کرده اید و عمارت این باغ را که همچون نگینی در دل کویر می درخشد، از پنجره ی واگن قطار دیده اید.
«باغ فتح آباد» در نوروز سال ۱۳۹۶ به عنوان یکی از پر بازدیدترین جاذبه های گردشگری کرمان معرفی شد.
این باغ در دوران قاجار به همراه عمارت اصلی اش به سبک اروپایی-ایرانی ساخته شده و توسط زمین های کشاورزی و باغ های مختلف محصور شده است.
مانند بسیاری از عمارت های درون باغ های قدیمی، یک حوض بزرگ مقابل عمارت فتح آباد قرار دارد که انعکاس عمارت در آن جلوه ای با شکوه و پر عظمت می آفریند.
باغ فتح آباد را می توان متشکل از بخش های زیر دانست:
ساختمان اصلی باغ فتح آباد
ساختمان اصلی «باغ فتح آباد» در انتهای شمالی باغ قرار گرفته و دارای دو طبقه می باشد. مصالح به کار رفته در این ساختمان شامل خشت خام و ملات گل می شود که روی آن با لایه ای از گچ پوشانده شده. فضاهای درونی این عمارت با گچ کاری های منحصر به فردی تزیین شده اند.
ساختمان اصلی باغ با طاق نماها و اتاق های سه دری و پنج دری زیبایش جلوه خاصی به مجموعه فتح آباد بخشیده است. اتاق های این عمارت تاریخی به سبک معماری قاجاری تزیین و نورپردازی شده. مانند تمامی ساختمان های سنتی دوران قاجاریه، اتاق شاه نشین معروف ترین اتاق این عمارت محسوب می شود. بر روی کتیبه سر در ورودی این ساختمان، تاریخ ۱۳۱۰ هجری قمری نوشته شده که احتمالا تاریخ بازسازی این کوشک تاریخی می باشد.
عمارت چهار فصل
هنگامی که سی متر به سمت شرق حرکت کنید، عمارتی یک طبقه را خواهید دید که با گنبد مرکزی و ایوان های ستون دار خود توجه بازدید کنندگان را به خود جلب می کند. این ساختمان با نام «عمارت چهار فصل» شناخته می شود.
آجر کاری ها و گچ کاری های بی نهایت زیبای این عمارت بینندگان را شیفته و مسحور خود کرده است. اکنون این اتاق برای برگزاری مراسم و جشن های مختلف به افراد اجاره داده می شود و در واقع اینجا یک اتاق VIP محسوب می شود.
اتاق نقاشی
اتاقی که در گذشته محل اقامت حاکم کرمان بوده و دور تا دور آن نقاشی و تزئینات آب طلا به کار رفته است.
موزه حکام
مجموعه ای از تصاویر و زندگی نامه های حاکمان کرمان در این موزه نگهداری می شوند.
زمین های کشت داروهای گیاهی
احتمالا آوازه بلند کرمان در تولید و عرضه گیاهان دارویی تا به حال به گوشتان رسیده است. هنگام بازسازی «باغ فتح آباد»، بزرگ ترین مرکز کشت گیاهان دارویی کشور در قسمتی از زمین های این باغ احداث شد تا علاوه بر استفاده بهینه از ظرفیت های این باغ، بخشی از هزینه ها و مخارج نگهداری این مجموعه گردشگری نیز تامین شود.
امروزه برای رفاه بیشتر گردشگران، بخش های شربتخانه و چایخانه، غرفه های فروش صنایع دستی، غرفه فروش گیاهان دارویی (عطاری) و آلاچیق نیز در این باغ در نظر گرفته شده اند.
«باغ فتح آباد» از جمله باغ هایی است که در آن مراسم رسمی، جشن ها، کنسرت ها و دیگر برنامه ها نظیر برنامه سال تحویل برگزار می شود.
با مراجعه به صفحه اینستاگرام «باغ فتح آباد» علاوه بر مشاهده تصاویر جذاب بیشتر از این باغ، می توان از شرایط و ضوابط برگزاری مراسم در این باغ آگاه شد.
بازار کرمان
طولانی ترین راسته بازار ایران «بازار بزرگ کرمان» است که عمدتا پس از سده هشتم هجری قمری ساخته شده است.
این بازار که بیش از ۶۰ درصد آثار تاریخی شهر کرمان را در خود جای داده است، از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم می‌شود.
«بازار بزرگ کرمان» از بازارهای مختلفی از جمله «بازار گنجعلی خان»، «بازار اختیاری»، «بازار قیصریه زرگری»، «بازار مسگرها»، «بازار عزیز»، «بازار عطاران»، «بازار مظفری»، «بازار قدمگاه»، «بازار کفاش‌‌ها»، «بازار کلاه مال‌‌ها»، «بازار آهنگری»، «بازار قلعه محمود» و «بازار قلعه» تشکیل شده است.
پیشینه تمدن اقتصادی این شهر، که در مسیر جاده ابریشم قرار داشته است، از بازار بزرگ و کهن آن کاملا نمایان است.
ارگ بم
«ارگ» به قلعه ای کوچک گفته می شود که در میان برج و باروی شهر یا درون قلعه ای بزرگ تر قرار می گرفته و امور اداری و مملکتی در آن انجام می شده است.
«ارگ بم» بزرگ ترین بنای خشتی جهان است که البته بر خلاف تصوری که از نامش می شود، تنها یک ارگ نبوده و در واقع یک دژ خشتی بزرگ است که ارگی در مرکز آن، درست بر بالاترین نقطه اش، قرار دارد.
احتمالا به دلیل وجود این ارگ عظیم در بالاترین نقطه این بنای تاریخی، تمام مجموعه را «ارگ بم» نامیده اند.
«ارگ بم» که به دژ و قلعه بم نیز معروف است و در جنوب رودخانه بم، بر بالای صخره ای گسترده و وسیع بنا نهاده شده است. جالب است بدانید امنیت، استحکام و عظمت این دژ خارق‌العاده به حدی بوده است که «عمادالسطنه» به آن لقب «قلعه خدای آفریده» داده است.
قدمت «ارگ بم» که یکی از مهم‌ترین شاهکار‌های تاریخی ایران زمین محسوب می شود، به سده پنج پیش از میلاد بر می گردد. مصالح به کار رفته در این مجموعه باستانی هم شامل مواردی نظیر خشت خام، ملات، گل رس و کاه و در مواردی بسیار نادر لاشه سنگ، آجر و تنه درخت خرما می شود.
این سازه خشتی عظیم دارای دو بخش «حکومتی» و «رعیت نشین» می باشد که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارد. بخش «حکومتی» شامل قسمت‌هایی مانند دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، خانه رئیس سرباز خانه (ساختمان معروف به آسیاب بادی) ، چاه آبی به عمق ۴۰ متر و اصطبلی با ظرفیت ۲۰۰ راس اسب می شود و بخش «رعیت نشین» نیز که در پیرامون بخش «حکومتی» واقع شده، از قسمت هایی نظیر ورودی اصلی شهر، عمارت‌های عمومی مانند مدرسه و مکان‌هایی برای ورزش ساکنین، بازار و حدود ۴۰۰ خانه تشکیل شده.
با اینکه «ارگ بم» در طول عمر طولانی خود بارها مورد مهاجمه و محاصره های طولانی دشمن های مختلف قرار گرفته و خود این موضوع بارها باعث تخریب و ویرانی بخش هایی از این بنای بی همتا گشته، با مرمت هایی که بر روی این سازه خشتی انجام شده، همچنان با شکوه و استوار باقی مانده تا نسل های بعدی نیز از تماشای این سازه تاریخی شگفت انگیز کمال لذت را ببرند.
ناگفته نماند حتی زلزله سال ۱۳۸۲ بم نیز که بخش عظیمی از این بنای خشتی باستانی را مورد تخریب قرار داد، ذره ای از رونق این سازه شکوهمند کم نکرد.
«ارگ بم» جزو آن دسته از آثار باستانی است که تنها باید آن را از نزدیک دید تا عظمت و شکوه آن را درک کرد و توصیف آن در قالب کلمات نمی گنجد. بعد از زلزله بم، این بنا با همت و تلاش سازمان میراث فرهنگی تا حد زیادی مرمت شده و «پاسخ از ما» پیشنهاد می کند که اگر به کرمان سفر کردید حتما از این بنای تاریخی نیز دیدن کنید تا علم و هنر ایرانیان باستان را با چشمان خود از نزدیک ببینید.
ارگ راین
«ارگ راین» نام ارگ باشکوه و باصلابتی می باشد که در دوره ساسانیان در حاشیه کویر احداث شده. البته گفتنی است که در این بنای شکوهمند خبری از آب و هوای طاقت فرسای کویری نیست! دلیل آب و هوای مطبوع «ارگ راین»، قرار گیری آن بر روی دامنه ارتفاعات «کوه هزار» است.
این سازه باستانی که با مساحتی بیش از بیست و دو هزار متر مربع، تحت عنوان «دومین بنای خشتی جهان» شناخته می شود، در جنوب غربی شهر «راین» کنونی واقع شده و حدود ۱۰۰ کیلومتر تا کرمان و ۱۹۰ کیلومتر با ارگ بم فاصله دارد.
«راین» شهری کهن در استان کرمان می باشد که در گذشته «رائین» نام داشته. «رائین» نیز از نام یکی از سرداران بزرگ و دلاور سپاه اردشیر شاه ساسانی برگرفته شده است.
هنگامی که به شکوه این اثر تاریخی بی نظیر می نگرید، متوجه دقت و ریزه کاری های موجود در معماری آن خواهید شد.
«ارگ راین» با این ایده طراحی شده که پای هیچ گونه دشمنی به آن باز نشود.
معماران با درایت «ارگ» با ساخت دیوارهایی تسخیر ناپذیر و حفر خندق هایی در پیرامون آن، امنیت را برای ساکنان این قلعه باستانی فراهم کرده بودند. علاوه بر این، وجوه معماری منحصر به فرد «ارگ راین» زمانی بیشتر نمایان می شود که شما قدم در قلعه می گذارید و از بازار عبور می کنید. در اینجا خواهید دید بیشتر معابر باریک و مسقف هستند که به خنک شدن کوچه ها در فصل تابستان کمک می کند.
همچنین شاید خالی از لطف نباشد که بدانید افراد قبل از ورود به ارگ، وارد قسمتی به نام «قرنطینه» می شدند تا در صورتی که مبتلا به هیچ گونه بیماری نبودند، بتوانند وارد «ارگ راین» شوند.
کارگاه های صنایع فلزی این ارگ نیز بر شهرت این بنا افزوده اند؛ تا جایی که در تاریخ می خوانیم که لشکریان «راین» تحت فرماندهی گنجعلی‌خان زند، در جنگ با عثمانی‌ها از تفنگ‌های دست ساز صنعتگران راینی استفاده کردند و پیروز شدند.
در گذشته در «ارگ راین» انواع شمشیر، اسلحه، قندشکن، قفل، خنجر، قیچی، انبر، داس، ساطور و تاج های علم های عزاداری تولید می شده اند. هنوز هم در ورودی «ارگ راین»، کارگاه‌های دایری را می بینیم که چاقوی شاخی معروف راین را با شاخ بز یا سایر حیوانات اهلی دیگر تولید می‌کنند.
این ارگ تا ۱۵۰ سال پیش حدود ۵۰۰۰ سکنه داشت، اما از آن زمان به بعد ساکنین به مرور آنجا را ترک کرده و کم کم «ارگ راین» در گذر زمان فراموش شد. برخی از ساختمان‌های ارگ نیز تخریب و سقف تعدادی از خانه ها فرو ریخت.
بعضی از قسمت های «ارگ راین» هم به مرور در طول تاریخ تغییر کاربری داده اند؛ به طور مثال انبارهای قلعه بعدها به مسجد و آتشکده دائمی ارگ به زورخانه تبدیل شدند.
یکی از بخش هایی که می توان با تصور آن جلال و شکوه این سازه در زمان گذشته را به زیبایی درک کرد، آتشکده موقت ارگ است که آتش آن توسط لوله ای به بالا انتقال می یافته و همانند جامی نورانی در آسمان می درخشیده است. از این آتشکده تنها هنگام برگزاری مراسم و جشن ها استفاده می شده است.
جنگل پردیسان کرمان
گاه تماشای منظره ای از طبیعت چنان انسان را سر ذوق می آورد که نفسش در سینه حبس می شود. گاه این مناظر، شاهکارِ خالق آسمان و زمین هستند و گاه برخی از آنها توسط اشرف مخلوقاتش، انسان، خلق شده اند.
جنگل های دست کاشت، که تک تک گونه های گیاهی شان با تلاش و زحمت فراوان انسان ها ایجاد می شوند، علاوه بر ثمره ای زیبا و باشکوه از یک جنگل سبز، بر اقلیم، آب و هوا و زندگی جانوران دیگر نیز تاثیر می گذارند.
بیش از ۶۰ سال پیش، «مظفر بقایی» ایده ایجاد جنگلی عظیم در زمین های سنگلاخی شرق شهر کرمان را داد. این جنگل که امروزه با نام «جنگل پردیسان قائم» (پارک جنگلی قائم کرمان) شناخته می شود، بزرگترین جنگل دست کاشت ایران به شمار می‌آید.
«جنگل پردیسان قائم» به عنوان ریه های شهر کرمان لقب گرفته و تاثیر زیادی روی بهبود آب و هوای شهر کرمان داشته است.
در «پارک جنگلی قائم کرمان» حدود ۵۰۰ هزار اصله درخت از انواع درخت‌های کاج، نارون، سرو و غیره وجود دارد.
«جنگل پردیسان قائم» در دامنه کوه صاحب الزمان قرار دارد که معروف به «بام کرمان» است. اوج شکوه و لذت بازدید از این جنگل را زمانی تجربه خواهید کرد که در قسمت بالای جنگل، چشم انداز فوق العاده ای از کوه، جنگل و شهر کرمان را مشاهده می کنید.
وجود امکانات رفاهی از جمله رستوران و کافی شاپ، شهر بازی، سرویس بهداشتی و آب آشامیدنی سالم، پیست کارتینگ، پیست موتور سواری، دوچرخه سواری، صخره نوردی و جاذبه هایی مانند جنگل، آبشار، رودخانه و مسجد، «پارک جنگلی قائم کرمان» را به یکی از تفرجگاه های بزرگ در جنوب شرق کشورمان تبدیل کرده است.
باغ سنگی درویش خان کرمان
«باغ سنگی درویش خان» باغی اسرار آمیز است که هنوز کسی نتوانسته به طور قطعی پرده از رازش بردارد! باغی که درختانش خشک و میوه آن ها از جنس سنگ است.
«باغ سنگی» جاذبه ای رمزآلود و غرق در سوالات بی جواب است که هر چه بیشتر به درختان و زمین خشکش می نگری، بیشتر ذهنت درگیر اسرار ناگفته اش می شود.
«درویش خان اسفندیار پور» این باغ را در گوشه ای از شهر سیرجان بنا نهاد و پس از مرگش، اکنون تنها پسر و عروسش حافظ و نگهبان میراث پدر هستند.
گفته می شود که اصالت «درویش خان» به خان های قدیم باز می گردد و از زمین داران و باغداران این منطقه بوده که پس از طرح اصلاحات ارازی در سال ۱۳۴۰ بخش زیادی از زمین های خود را از دست می دهد.
پس از این واقعه، غم و اندوه وجود این مرد را فرا می گیرد و درختان باغش یکی یکی می خشکند. پس از مدتی که تمام درختان باغ وی خشک و نابود شدند، درویش خان تنه خشکیده درختی را در زمین خشکِ باقی مانده از باغش کاشته و سنگ هایی را از آن آویزان می کند.
او تا پایان عمر به این کار ادامه داده و در نهایت صاحب باغی ۱۰۰۰ متری با ۱۸۰ اصله درخت خشک شد که میوه هایی سنگی از شاخ و برگ هایش آویزان بود که نه از بین می رفت و نه کسی به بهانه ای می توانست آن را از درویش بستاند.
هرکدام از سنگ های آویزان شده نشان دهنده بخشی از زندگی این مرد و خاطراتش هستند؛ مثلا «درویش خان اسفندیار پور» سنگی که به شکل یک کله مرد است را به مناسبت به سربازی رفتن پسرش به یکی از درختان باغش می آویزد.
گنبد جبلیه
«گنبد جبلیه» بنایی سنگیست که داستان سرگذشتش را در دل خود راز وار نگاه داشته و بدون هیچ حصاری در اطرافش، در شهر کرمان پابرجاست. همچنین، «گنبد جبلیه» که تنها بنای باستانی سنگی کرمان است، پس از مرمت در سال ۱۳۸۳ به «گنجینه جبلیه» (مجموعه ای از کتیبه های تاریخی) تبدیل شد.
گفتنی است که پیش از این، این جاذبه تاریخی منحصر به فرد کرمان در سال ۱۳۱۶ توسط وزارت فرهنگ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود.
تا به حال از سرگذشت واقعی «گنبد جبلیه» اطلاعاتی در دست نیست، اما از ساختار سازه اش می توان حدس زد که در اواخر دوره ساسانی ساخته شده و در اوایل دوره اسلامی مرمت گشته است و یا اینکه معماران اوایل دوره اسلامی آن را با الهام از معماری دوره ساسانی بنا کرده اند.
این بنا عمدتا با مصالح سنگ و به صورت هشت ضلعی ساخته شده و در هر ضلع آن درهایی به عرض دو متر قرار دارد که در حال حاضر به خاطر استحکام بنا هفت در را با سنگ پوشانده اند و تنها یک در را باز نگه داشته اند. سقف «گنبد جبلیه» نیز از آجر ساخته شده و داخل آن با گچبری هایی زینت داده شده است.
تقریبا بیش از ۱۲۰ قطعه سنگ حجاری مربوط به دوره های مختلف تاریخی در «گنبد جبلیه» کشف شده که از جمله آن ها می توان به سنگ هزار ساله رابر، سنگ مقبره خواجه اتابک مربوط به دوران سلجوقی و سنگ قبر میرزا آقاخان (پسر میرزا احمد علی خان وزیری، نویسنده کتاب «تاریخ کرمان») و چندین نمونه وقف سنگی و غیره اشاره کرد.
کویر لوت کرمان
«لوت» به معنی «لخت» و «عاری» است و با تماشای پهنه این بیابان عظیم میتوان معنای خلوت را به درستی درک کرد.
«بیابان لوت» درجنوب شرقی ایران، در محدوده ای بین استان های سیستان و بلوچستان ، کرمان و خراسان جنوبی واقع شده و به سه بخش شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می شود. وسیع ترین بخش آن «لوت مرکزی» است که پست ترین بخش بیابان را نیز شامل می شود.
«دشت لوت» بیابان است و به اشتباه آن را کویر می نامند. «بیابان» منطقه ای خشک و گرم است که در آن بارندگی کمتر از پنجاه میلی متر در سال است و حتی امکان دارد سال ها در آن باران نبارد. همچنین، در بیابان ها پوشش گیاهی بسیار کم و نادر می باشد. اما در «کویر» بارندگی وجود دارد و اغلب کویر دارای سطح آب زیادی می باشد.
در واقع،به زمین‌های رسی پف‌کرده با میزان نمک بسیار بالا «کویر» گفته می شود که شوری خاکش موجب می شود که هیچ گیاه زراعی در آن رشد نکند، اما ممکن است گیاهان غیر زراعی مقاوم به شوری مانند «گزشور» در آن برویند.
درست است که در برخی از کویرها گیاه می روید، اما کویرها معمولا زمین هایی دارای شوری بالا و فاقد گیاه می باشند که تحت عنوان «نمکزار» هم شناخته می شوند.
جالب است بدانید که زیر این بیابان خشک، پدیده ای مشهور به نام «دریای مخفی» قرار دارد که در واقع لایه کم عمقی از آب های زیرزمینی شور است.
با این حال، گرم ترین نقطه زمین در «دشت لوت» وجود دارد که درجه حرارتش در سایه از ۶۵ درجه سانتی گراد هم تجاوز می کند و لذا از «دره مرگ آمریکا»، «ربع الخالی عربستان» و «بیابان عزیزی لیبی» نیز گرم تر است.
با این حال، «دشت لوت» خالی از سکنه نیست و بزرگترین ناحیه جمعیتی آن «شهداد» است که در گذشته‌های دور به آن «خبیص» نیز می گفتند.
«دشت لوت» از نظر آلودگی های نوری پاک است و آسمان آن را باید در زمره جذاب ترین آسمان های دنیا دانست. جا دارد به این نکته نیز اشاره کنیم که «لوت» نخستین اثر طبیعی ایران می باشد که در ۲۷ تیر ۱۳۹۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
منطقه «دشت لوت» و «کویر شهداد» به سه بخش سبز، نارنجی و قرمز مرزبندی شده است: ورود به بخش های نارنجی و قرمز نیازمند کسب مجوز از نیروی انتظامی است.
«پاسخ از ما» اکیدا به مخاطبانش توصیه می کند که برای بازدید از دشت لوت، حتما از افراد حرفه ای و یا کمپ های کویری کمک بگیرید. ورود ناآگاهانه و ناشیانه به «دشت لوت» می تواند به قیمت جان انسان تمام شود. کمپ کویری شهداد تنها کمپ موجود در «بیابان لوت» است که امکانات مناسبی از جمله آب و برق در آن وجود دارد.
کویر شهداد کرمان
بسیاری از افراد معتقدند که «دشت لوت» زیباترین بیابان کویری دنیاست که بسیاری از افراد بخش بزرگی از این زیبایی را مرهون «کلوت‌های شهداد» می دانند. به گزارش مجله «نشنال جئوگرافیک» (National Geographic)، «کلوت‌های شهداد» چهارمین جاذبه طبیعی دیدنیِ دنیا می باشد.
اما «کلوت» چیست؟! کلوت ها تپه هایی از جنس رس هستند که از حدود ۲۰ هزار سال پیش تا کنون به مرور زمان بر اثر فرسایش آب و خاک در شیار دره ها ایجاد شده اند. منطقه افسانه ای کلوت ها با وسعت ۱۱ هزار کیلومتر مربع در ۴۳ کیلومتری شهر «شهداد» قرار دارد.
«کویر شهداد» درواقع بخشی از «دشت لوت» است که جاذبه های بسیاری از جمله «گلدان های کویری» به نام «نبکا»، «نمکزار های تخم مرغی شکل»، «گندم بریان»، «قلعه رموک»، «کاروانسرای شفیع آباد»، «منطقه کلوت های دشت لوت» و بسیاری از جاذبه های کویری دیگر را در دل خود جای داده است.
«شهداد» در زمان تمدن ایلام، مرکز ایالت آراتا بوده و بیش از ۶۰۰۰ سال قدمت دارد. کارشناسان آثار بسیاری از جمله سفال، مجسمه، زیور آلات و قدیمی ترین پرچم فلزی جهان با نام «درفش شهداد» را در این منطقه یافته اند.
علاوه بر کلوت ها، «گندم بریان» که «ریگ سوخته» نیز نامیده می شود، از جاذبه های شگفت انگیز «کویر لوت» محسوب می شود که بهترین زمان برای بازدید از آن فصل زمستان است. در سایر فصل ها میزان گرمای هوا تا حدی بالاست که هیچ موجود زنده ای تاب و توان زندگی در آن را ندارد. حتی باکتری ها هم نمی‌توانند در آن هنگام در گندم بریان زندگی کنند؛ در این خصوص به عنوان نمونه میتوان به این موضوع اشاره کرد که در سال های گذشته جسد یک گاو در این منطقه پیدا شد که حتی پس از چند سال نیز تجزیه نشده و بقایای خشک شده اش قابل مشاهده بود.
جذابیت اصلی «گندم بریان» به سنگ‌های آتشفشانی موجود در آن است که به دلیل وجود ۳ دهانه آتشفشانی که در گذشته های دور فعال بوده‌اند،ایجاد شده اند.
«رود شور» هم که تنها رود دائمی «کویر لوت» به شمار می رود و تاثیر زیادی در شکل گیری کلوت های منطقه داشته است، از جاذبه های دیگر «شهداد» به شمار می رود. آب این رود به دلیل گذر از نمکزار ها و میزان تبخیر زیادش تا حدی غلیظ می شود که قبل از رسیدن به معدن نمک، شکلی شبیه به ماست پیدا می کند. علاوه بر این، آّب «رود شور» از شورترین آب های جهان نیز به شمار می رود.
یخچال مویدی کرمان
همواره منبع اصلی تامین آب در کویرهای ایران، قنات ها بوده اند. حتی امروزه هم بخشی از آب آشامیدنی در استان کرمان از طریق قنات ها تامین می‌شود.
در کنار این قنات ها، مردم کویر نشین ابداعات جالب دیگری هم برای تامین آب و یخ در فصل های بسیار گرم داشته اند. یکی از این ابتکار های جالب، یخچال های خشتی بودند که یخ را در اوج گرمای تابستان های طاقت فرسای کویر در خود نگاه می داشتند.
این یخچال های خشتی، سال ها پیش از اختراع برق، با استفاده از خشت و گل به صورت بناهای بسیار بزرگ در شهرهای کویر نشین ساخته شده بودند که همچنان بسیاری از آنها در شهر کرمان پا برجا هستند.
بزرگ ترین یخچال طبیعی کشور با نام «یخچال مویدی» از جالب ترین جاهای دیدنی کرمان به شمار می رود.
نوک سازه یخچال ها مخروطی شکل بوده و به گونه ای ساخته می شده که حداقل میزان تابش آفتاب را جذب کند. همچنین در اطراف مخروط، دیوارهای بلندی احداث می شد که با استفاده از وزش باد و سایه ایجاد شده، دمای هوا را به صورت محسوس کاهش می داد.
در ساخت یخدان ها نیز از خشت و گل به عنوان مصالح اصلی استفاده می کردند تا بتوانند حداقل میزان ممکن تابش آفتاب را به خود جذب کنند و در اوج گرمای جانکاه و طاقت فرسای کویر، یخ را در داخل خود نگه دارند. به منظور دور نگه داشتن گرما از سطح یخ و جلوگیری از آب شدن یخ ها، یخدان ها را مرتفع می ساختند. ارتفاع یخدان ها معمولا بین ۱۵ تا ۲۰ متر بود.
فرایند کار این یخچال ها به این صورت بود که آب مورد نیاز به وسیله قنات ها به انتهای یخدان هدایت می شد. در زیر دیوارهای بلند یخدان حوضچه هایی تعبیه شده بود که در شب های زمستانی تا سطح مشخصی از آب پر می گشت. در اثر سرمای شدید، آب این حوضچه ها یخ می بست. در شب های بعدی نیز سعی می شد تا میزان آبی که بر روی این توده های منجمد جمع می شود به اندازه ای باشد که در سرمای یک شب بتواند یخ ببندد.
در مجموع، ارتفاع آب روی سطوح یخ قبلی از چند سانتی متر بیشتر تجاوز پیدا نمی کرد و آن قدر این کار انجام می شد تا قطر یخ ها هم اندازه عمق حوضچه ها شود. پس از آنکه قطر یخ ها به اندازه مطلوب می رسید، یخ را قطعه قطعه کرده و درون یخچال ذخیره می کردند.
با هم به کرمان سفر کردیم و از جاذبه های گردشگری اش بازدید نمودیم. اگر شما نیز سفری به این شهر تاریخی اعجاب انگیز داشته اید، از تجربه خود برای همراهان دیگر «پاسخ از ما» بگویید و اجازه بدهید دیگران هم در حس و حال احتمالا خوبی که داشته اید، شریک باشند. مشتاقانه پذیرای نظرات شما هستیم.
