راهنمای مطالعه
بیایید اعتراف کنیم همه‌ی فیلم هایی که امثال برای «اسکار ۲۰۲۱» احتمال نامزدی شان بالاست، محتوایشان به طرز عجیبی به هم نزدیک بوده و پیام نسبتا مشترکی را به مخاطب می رساندند. بیشتر نامزدهای احتمالی اسکار ۲۰۲۱ معضلات و مشکلات جامعه‌ی آمریکا و چه بسا کل جامعه‌ی جهانی را در بر گرفته اند و مخاطب را به مبارزه علیه تبعیض و ظلم دعوت می‌کنند؛ با رخ دادن اعتراضات گسترده‌ای که در تابستان سال گذشته شاهدش بودیم، اهمیت این موضوع بیش از پیش پررنگ شد و در نتیجه وجود چنین موضوعاتی در فیلم ها چندان دور از ذهن هم نبود. اما فیلمی که قرار است امروز به بررسی آن بپردازیم، کمی با سایرین متفاوت خواهد بود. فیلم چارتر (Charter) یک فیلم سوئدی است که در بخش بهترین فیلم بین‌المللی، در نود و سومین مراسم اسکار، نامزد شده است و مضامین موجود در آن با خیلی از فیلم های امسال تفاوت دارد.
در این مقاله از «پاسخ از ما» قصد داریم تا نگاهی به این فیلم درام داشته باشیم.
نظرات منتقدان نسبت به این فیلم بسیار ضد و نقیض بوده است؛ عده‌ای آن را شاهکار و عده‌ای دیگر آن را فاجعه ای به تمام معنا خوانده‌اند. اما در آخر این شما خواهید بود که در این باره تصمیم می‌گیرید.
پس با ما همراه باشید!
نگاهی گذرا به سازندگان فیلم چارتر
همان طور که اشاره کردیم، فیلم چارتر (Charter) فیلمی درام و محصولی قابل تحسین از کشور سوئد است. این فیلم در حقیقت برگ برنده‌ی این کشور در بخش فیلم های بین‌المللی اسکار به حساب می‌آید.
• کارگردان و فیلمنامه‌نویس: آماندا کرنِل
• تهیه‌کنندگان: لارس لیندستروم/ ایوا آکرگرن
• بازیگران: آنه دال تورپ/ اسوریر گودناسون/ تروی لاندکویست/ تن‌تن پوگات ساری/ جوهان باکستروم/ ایوا ملاندر
• تاریخ اکران: ۲۶ ژانویه ۲۰۲۰ در فستیوال فیلم سان‌دنس/ ۱۳ مارچ ۲۰۲۰ در سوئد
داستان استیصال و رشادت‌های یک مادر
آلیس (با بازی آنه دال تورپ)، زنی است که به تازگی از همسرش ماتیاس (با بازی اسوریر گودناسون) جدا شده و به دنبال آن، در بدترین شرایط زندگی اش به سر می‌برد. او از نظر روحی و روانی کاملا از هم پاشیده و تنها چیزی که می‌تواند حس کند، استیصال و بیچارگی است. شاید بتوان این طور گفت که زندگی آلیس به معنای واقعی کلمه نابود شده است. افزون بر تمامی این مسائل، چیزی نمانده تا او حضانت فرزندانش را هم از دست بدهد. همین ترس از شکست و نگرانی از آینده هم حال او را تا چندین برابر وخیم تر کرده است.
آلیس و همسر سابقش از آن زوج هایی نبوده اند که با مسئله‌ی طلاق روشنفکرانه برخورد کنند و بعد از دادگاه خیلی شیک و مجلسی برای هم آرزوی موفقیت کنند. در حقیقت طلاق آنها از آنچه که فکر کنید بسیار سخت تر بوده است. بعد از آن، مهم ترین مسئله برای او گرفتن حضانت فرزندانش است که گویا چندان هم به نفع آلیس پیش نمی رود. تمامی این مسائل از دیدگاه آلیس به عنوان یک زن نشان داده می شود.
همین زاویه‌ی دید متفاوت باعث شده تا فیلم چارتر (Charter) با بقیه‌ی رقیبانش فرق داشته باشد.
آلیس بعد از مدتی نسبتا طولانی که دور از پسر و دخترش روزگار می گذراند، ناگهان در شبی تماسی از طرف فرزندانش دریافت می‌کند؛ تماسی که حال بدش را حتی بدتر از قبل می کند، اما این بار گویا واکنش او متفاوت است. این تماس اصلا تماسی نبود که آلیس انتظارش را داشته باشد. از حرف ها و صدای پسرش به خوبی پیداست که فرزندانش از بودن با پدرشان راضی نیستند. آلیس شبانه راهی خانه‌ی همسر سابقش می‌شود تا فرزندانش را از هر آنچه که گرفتارش شده اند، نجات دهد.
وصال با فرزندان و شروع تصمیمات اشتباه
آلیس بالاخره بعد از دو ماه فرزندانش را می بیند و رفع دلتنگی می‌کند. او در طی اقدامی کاملا غیر منتظره تصمیم می‌گیرد فرزندان خودش را دزدیده و به یک مجتمع تفریحی در جزایر قناری ببرد. شاید اولین تصمیم اشتباهی که از سوی آلیس شاهدش هستیم، همین باشد؛ تصمیمی که هم اوضاع را برای گرفتن حضانت فرزندانش سخت‌تر می‌کند، هم اینکه ذهن خودش را بیش از پیش آشفته می‌کند.
موضوعی که نباید آن را از قلم انداخت این است: فرزندان آلیس تا پیش از این چندان به مادرشان علاقه‌ای نداشتند؛ به طوری که حتی نمی‌خواستند روی مادرشان را ببینند، اما چه شد که ناگهان با مادرشان تماس گرفتند و اکنون اجازه دادند مادرشان آنها را بدزدد؟
این دسته ابهامات و سوالاتی که ذهن مخاطب را حسابی به خود درگیر می‌کنند، در جای جای فیلم چارتر (Charter) به چشم می‌خورد؛ این موضوع خصوصا بعد از اینکه آلیس و فرزندانش پایشان را در جزایر قناری می‌گذارنند، نمایان و آشکار است.
پی بردن به ماجرای داستان از این نقطه به بعد بر عهده‌ی مخاطب است و ما لب از لب باز نخواهیم کرد. اما ذکر همین نکته بس که پس از این گره معماها یک به یک گشوده شده؛ شناخت ما از آلیس بیشتر شده و آن دیواری که بین آلیس و فرزندانش دیده بودیم، آرام آرام محو می‌شود.
ضعف‌هایی که نادیده گرفتنشان سخت است
همان طور که پیش تر نیز اندک اشاره‌ای به آن داشتیم، نظرات بسیاری در رابطه با فیلم چارتر (Charter) وجود دارد. این فیلم یک درام متفاوت است که محتوایش با اکثر فیلم های اکران شده در سال ۲۰۲۰ متفاوت است.
در این فیلم ما با داستان جدیدی روبرو هستیم؛ داستانی که از دیدگاه یک زن شکست خورده و مستاصل روایت می‌شود، داستانی که کمک می‌کند تا شرایطی را که هر یک زوجین بعد از طلاق در آن قرار می‌گیرند، بهتر درک کنیم. روایت بیان شده در فیلم کمک می‌کند تا به خوبی بفهمیم نفرت فرزندان از والدین دقیقا چه حسی دارد. گذشته از آن، همه این مفاهیم به نحوی رازآلود و معماگونه بیان شده اند.
نظرات منتقدین و البته مخاطبان نسبت به این فیلم بسیار ضد و نقیض است. عده ای کلا تماشای این فیلم را اتلاف وقت مطلق می‌خوانند و عقیده دارند شمردن قدم هایتان هنگام پیاده روی می‌تواند کار مفیدتری باشد! عده‌ی دیگری هم درست به عکس این فیلم را به خاطر نقطه نظر تازه و بدیعش حسابی تحسین می‌کنند.
اما به هر حال این فیلم یکی از نامزدهای «اسکار ۲۰۲۱» شده و رای نهایی بر عهده‌ی داوران این کارزار است.
تعادل نه چندان هنرمندانه‌ی عناصر در فیلم چارتر
این فیلم قطعا ضعف هایی هم دارد که نمی‌توان آنها را از قلم انداخت. از آشکارترین مسائلی که ممکن است کمی در ذوق مخاطب بزند، می توان به عدم تعادل در به کارگیری عناصری چون تنش زا، معما گونه و راز آلود بودن فیلم اشاره کرد. گویا در کل فیلم، به خصوص در نیمه‌ی دوم آن، ابری بر روی داستان سایه انداخته و فضای فیلم را بیش از حد تحمل مخاطب از معماها و رازهای حل نشده پر کرده است.
سوالات بسیاری در ذهن مخاطب شکل می‌گیرد که بیشترشان بی جواب باقی می مانند. همه‌ی این ها در کنار هم باعث شده اند تا درک اکثر صحنه ها و برقراری ارتباط با آنها برای بیننده سخت و دشوار شود.
اول از همه، این شخصیت خود آلیس است که برای مخاطب ایجاد ابهام می‌کند. او در برهه‌ی سختی از زندگی اش قرار دارد، اما رفتارهای نامعقول و البته خودخواهانه‌ی او باعث ایجاد سوء تفاهم می‌شود. شخصیت آلیس نه تنها برای سایر شخصیت های داستان ابهام برانگیز بوده، بلکه برای مخاطب هم چنین است.
همچنین، از شخصیت ماتیاس هم چیز زیادی نمی فهمیم. آیا او واقعا همان طور که آلیس فکر می‌کند یک فرد سوء استفاده گر و عوضی است یا اینکه صرفا از رفتارهای آلیس به ستوه آمده و زندگی مشترکش را تمام کرده؟
هر چند که بازی آنه دال تورپ در فیلم چارتر (Charter) به عنوان شخصیت آلیس به خودی خود بی نظیر و بسیار باور پذیر است، اما با این وجود، هنوز هم ایراداتی در کار او وجود دارد. ما به هیچ وجه نمی‌خواهیم توانایی دال تورپ را زیر سوال ببریم. در اصل انتقاد ما به فیلمنامه و از آن مهم‌تر، به ایرادهای شخصیت پردازی داستان فیلم است. مخاطب نیز تا حد زیادی متوجه این حقیقت می شود.
بنابراین اگر یک شخصیت داستان مدام تصمیمات نادرست بگیرد، خطای اصلی نه متوجه او، بلکه متوجه اشتباهات شخصیت پردازی از جانب نویسنده است و اوست که بیشتر از همه سرزنش می‌شود. به طور قطع، بزرگترین ضعف این فیلم نیز همین است.
فیلم چارتر از چه چیزی الهام گرفته است؟
الان به خوبی می‌دانیم که مضامین این فیلم، با هر چیزی که امسال دیدیم تفاوتی از زمین تا آسمان دارد. به گفته‌ی خود کارگردان فیلم، که البته نقش نویسنده‌ی آن را هم بر عهده داشته، داستان فیلم چارتر (Charter) برگرفته از داستان‌های واقعی است که همواره در اطرافمان جریان دارد. داستان هایی که شاید چندان به چشممان نیاید و خانواده ها سعی در مخفی نگه داشتنشان داشته باشند، اما به هر حال یک روز به نحوی که اصلا انتظارش را نداریم، همه برملا می شوند.
بنا بر ادعای کارگردان فیلم، او در خانواده‌ای رشد و نمو پیدا کرده که طلاق در آن بسیار فراوان رخ داده است. او تمام پیچیدگی‌ها و سختی های این راه را به چشم خودش دیده، آنها را حس کرده و به خوبی می‌داند که هر یک از زوجین چگونه بعد از طلاق در هم می شکنند و یا اینکه به عکس چگونه بار سنگینی از دوششان برداشته می شود؛ به خصوص اگر پای فرزندی هم در میان باشد، شرایط چندین برابر وخیم تر خواهد شد.
به قول آماندا کرنِل، این موضوع یکی از بزرگترین کابوس های زندگیش بوده و البته بزرگترین الهامش برای ساخت این فیلم نیز به حساب می‌آمده.
کرنل در این فیلم قصد داشته تا به مخاطب رشادت ها و سختی های زندگی یک زن را نشان دهد؛ نه صرفا به عنوان یک زن، بلکه به عنوان یک مادر و بالاتر از آن، کسی که به تازگی قربانی طلاق شده و چیزی نمانده که برای همیشه از دیدن فرزندانش محروم بماند.
او تصمیم داشته در این فیلم نشان دهد که یک مادر تا کجا برای گرفتن حضانت فرزندانش پیش خواهد رفت. اصلا تا کجا و تا چه اندازه باید پیش رفت؟ و آیا اصلا همه‌ی کارها نتیجه ای در بر خواهند داشت؟ آیا اصلا بهتر نخواهد بود که دست از تنش و مجادله برداشت؟ کرنل سعی کرده تا با خلق این فیلم، جوابی برای این سوالات پیدا کند.
مفهوم پنهان پشت نام چارتر
آماندا کرنل که پیشتر از او فیلم موفق خون سامی (Sámi Blood) (2016) را دیده بودیم، برای انتخاب نام فیلمش ظرافت خاصی به خرج داده است. کرنل اعتقاد دارد یک مسافرت چارتر مسافرتی است که یک خانواده همگی در کنار هم شاد و خوشحال به سفر می‌روند و اوقات خوشی را در کنار هم سپری می‌کنند(البته نباید این چارتر را با چارتری که ما در ایران به کار می‌بریم اشتباه گرفت).
شاید چنین تصویر شاد و خوش رنگی از یک خانواده‌ی خوشبخت، برای بسیاری از مردم آرزویی دست نیافتنی باشد. این تصویر درست نقطه‌ی مخالف چیزی است که ما در فیلم شاهدش هستیم. آلیس در فیلم چارتر (Charter) فرزندانش را ربوده و به جزایر قناری می‌برد؛ خودش خوب می‌داند که ساخت یک تصویر زیبا از یک خانواده‌ی خوشبخت برای فرزندانش غیر ممکن است، اما باز هم با این حال می‌خواهد تلاش کند که حداقل برای آخرین بار، لحظات و خاطرات خوشی را برای فرزندانش به یادگار بگذارد. ریشه‌ی عنوان فیلم هم در همین امر نهفته است.
البته همان طور که تا به اینجا متوجه شده اید، این فیلم یک درام خانوادگی است و هدفش نشان دادن رنج های بعد از طلاق است و قصد دارد این نکته را بازگو کند که چگونه طلاق می تواند بنیان یک خانواده را ویران کند.
کلام آخر در باب فیلم چارتر
از اصلی‌ترین بخش‌های «اسکار ۲۰۲۱» که بگذریم، بالاخره نوبت بخش فیلم های بین‌المللی هم فرا می رسد. بخشی که شاید کمی تا به امروز دست کم گرفته شده باشد، اما این موضوع بدان معنا نیست که فیلم های این بخش قَدر و خوب نباشند. امسال سوئد با دستی پر در این کارزار حاضر شده و فیلمی متفاوت برای مخاطبان و داوران به ارمغان آورده است.
فیلم چارتر (Charter) یک فیلم با ژانر درام است که سعی دارد مشکلات و سختی های پس از طلاق را برای بیننده به تصویر بکشد؛ مشکلاتی که به معنای واقعی هر دو طرف درگیر یا حداقل یکی از آن ها را به معنای واقعی کلمه عاجز و درمانده می‌کند.
به علاوه، در این میان از رنج هایی که متوجه‌ی فرزندان خانواده نیز هست، نمی توان غافل شد. شاید نام این فیلم یادآور یک خانواده‌ی خوشبخت باشد، اما بزرگترین تناقض داستان هم درست همین موضوع می باشد.
این فیلم هم درست مثل هر فیلم دیگری، ضعف ها و نقاط قوتی دارد و به تبع آن، حرف و حدیث ها و انتقادهای بسیاری را نیز به همراه داشته است. عده‌ای شاید تماشای این فیلم را اتلاف وقت بدانند و برای عده‌ی دیگری هم فیلم چارتر فیلمی بی اندازه ارزشمند، قابل ستایش و تاثیرگذار باشد.
اما «پاسخ از ما» قضاوت نهایی را بر عهده‌ی مخاطبانش می‌گذارد، نظر شما درباره‌ی این فیلم چیست؟
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید!
