راهنمای مطالعه
برخلاف تصور عده‌ی زیادی از مردم خشونت خانگی و قربانی شدن زنان در زندگی زناشویی تنها مختص به یک جغرافیای خاص نیست. این پدیده‌ی شوم یک پدیده‌ی جهانی است و در هر نقطه‌ای که فکرش را کنید به چشم خواهد خورد؛ تنها تفاوتش هم این است که فقط شکل و ظاهرش فرق دارد و ممکن است کمی شیک‌تر باشد! در حالی که سال گذشته سینمای هالیوود توسط فیلم های سیاسی و اجتماعی قبضه شده بود، تمرکز اکثر فیلم های بین المللی بر مسائل خانگی و خانوادگی بود. فیلم خودش (Herself) هم از همان دسته فیلم هاست.
این فیلم سعی کرده تا چهره‌ی آزار و اذیت های خانگی را با ظاهری عریان پیش روی مخاطب بگذارد، اما با این تفاوت که بیشتر به جای پرداختن به زشتی ها و پلشتی های این موضوع، تمرکز و توجه‌اش را بر بخش‌های زیباتر و لطیف تری هم قرار داده است: تلاش‌های مادرانه.
در مقاله‌ی امروز «پاسخ از ما» قصد داریم تا به نگاهی به فیلم خودش (Herself) داشته باشیم. این فیلم محصول کشور ایرلند و البته از جدیدترین فیلم های سال ۲۰۲۰ بود و قرار بود در بخش بهترین فیلم های بین‌المللی در اسکار ۲۰۲۱ شرکت کند، اما موفق به دریافت عنوان نامزدی اسکار نشد. این فیلم برخلاف تصور بسیاری حضور پر رنگی در فستیوال‌های بین‌المللی داشت و البته با استقبال فراوانی هم رو به رو شد. در ادامه با ما همراه باشید تا از زیر و بم این فیلم آگاه شویم.
مروری بر سازندگان فیلم خودش (Herself)
فیلم خودش (Herself) محصول مشترک انگلستان و ایرلند است و بیشتر صحنه‌های آن در ایرلند فیلمبرداری شده است. اولین حضور این فیلم در جشنواره فیلم سان دنس بود و در آنجا با استقبال فراوانی هم روبرو شد.
- کارگردان: فیلیدیا لوید
- تهیه‌کنندگان: روری گیلمارتین/ اِد گینی/ شارون هورگن
- فیلمنامه نویسان: مالکوم کمپل/ کلر دان
- بازیگران: کلر دان/ هریت والتر/ کُنلت هیل/ مولی مک‌کن/ کتی بلتون/ ربکا اومارا/ ایان لوید اندرسون
- تاریخ اکران: ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ (فستیوال سان‌دنس)/ ۳۰ دسامبر ۲۰۲۰ (اکران محدود در آمریکا)
کارنامه کارگردانی که انتظاراتمان را بالا می‌برد
کارگردان معروف «فیلیدیا لوید» بعد از سال های سال کار در تئاتر در سال ۲۰۰۸ با ساخت اولین فیلم خود یعنی «ماما میا» پا به عرصه‌ی سینما گذاشت و با استقبالی فراتر از حد انتظارش روبرو شد و البته آن چنان سودی نصیبش شد که هیچگاه تصورش را هم نمی‌کرد. سه سال بعد با ساخت فیلم «بانوی آهنین» جایزه‌ی اسکار را نصیب مریل استریپ کرد. انتظار می‌رفت که لوید باز هم با ساخت یک فیلم دیگر همه را در شگفتی فرو برد، اما خودش ترجیح داد تا دوباره به صحنه تئاتر بازگردد.
یکی از ویژگی‌های آثار لوید وجود عناصر فمینیستی است؛ نشان دادن قدرت و مبارزه‌ی زنان همواره جزئی لاینفک اگرچه ناپیدا در فیلم های او بوده است. نمی دانیم که آیا این عدم نمایش توانایی های زنان انتخاب خود لوید بوده، یا اینکه عوامل دیگری باعث شده است تا او از به تصویر کشیدن داستان قدرت زنان دور بماند. به هر حال، او در سال گذشته با ساخت فیلم خودش (Herself) دوباره به عرصه‌ی سینما بازگشت که به ظن بسیاری از منتقدان و البته خود ما یک سر و گردن از تمامی رقیبانش بالاتر است؛ به خصوص در فستیوال فیلم سان دنس این موضوع به خوبی به همه ثابت شد.
به باور بسیاری از مخاطبان ستارگان فیلم خودش همگی از آن دسته بازیگرانی هستند که اگر تا قبل از این نگاهشان می‌کردی، پیش خودت می‌گفتی که هیچ شانسی برای موفقیت نخواهند داشت؛ بازیگرانی ناشناخته و غیر سرشناس که شاید هیچ وقت نمی‌توانستند برای خودشان نام و اعتبار کسب کنند، اما بازی و حضور در این فیلم بدون شک نقطه‌ی عطفی در زندگی تمام آنان خواهد بود. فیلم خودش (Herself) از جدیدترین فیلم های ۲۰۲۰ است و کاملا گویا و پیداست که قرار است با چه اثر با کیفیت و فاخری روبرو هستیم.
یک داستان و یک فیلمنامه‌ی بی‌نقص
شاید یکی از بزرگترین نقاط قوت این فیلم فیلمنامه‌ی شسته رفته‌ی آن باشد؛ فیلمنامه ای با داستانی ساده، سر راست و مستقیم که مو لای درزش نمی‌رود و همه چیزش حساب شده و به جاست. داستانی که مصائب و مشکلات یک زن را به مخاطب نشان می دهد، اما در اصل همه‌ی زنان را هدف گرفته و شخصیت اصلی داستان را به عنوان جزئی از یک کل به نمایش در می‌آورد. فیلم خودش روایتگر داستان زنی است که تصمیم می‌گیرد از خانه و کاشانه‌ی خودش فرار کند، زنی که می‌خواهد برای فراموش کردن گذشته و ساخت یک آینده بهتر خودش به تنهایی خانه‌ی خودش را بنا کند و در کنار دو فرزندش طعم آرامش را بچشد.
داستان فیلم خودش (Herself) نمی‌توانست از این چیزی که هست ساده تر و گیراتر باشد. ساندار (با بازی کلر دان) سعی دارد تا مثل هر زن دیگر بنیان خانواده‌اش را حفظ کند، اما خلاء بزرگی در خانواده‌ی او وجود دارد و آن هم چیزی نیست جز خوشبختی. با داشتن یک همسر کنترل‌گر و عصبی که زندگی را به کام همه تلخ می‌کند، حفظ بنیان خانواده و توقع خوشبختی برای زن داستان ما شاید چندان ممکن نباشد. شاید شخصیت همسر ساندرا در این فیلم کمی کلیشه ای باشد، اما به نظر می‌رسد که استفاده از کلیشه برای شخصیت او کاملا عمدی است. در واقع نمی‌خواهیم زیاد درگیر شناخت او بشویم؛ اینجاست که همان کلیشه ها به کارمان می آیند و شناخت را آسان می‌کنند.
گذشته از مسائل و مشکلاتی که ساندرا با همسرش دارد، باید آینده‌ی دو دخترش را هم در این میان در نظر بگیرد. ساندرا سعی در حفظ خانواده‌ای دارد که بنیانش را یک مرد لاابالی به لرزه درآورده؛ اکنون این خود اوست که باید تصمیم بگیرد چه چیز را قربانی کرده و چه چیزی را حفظ کند. همین می‌شود که ساندرا به جای تلاش بیهوده فرزندانش را برداشته و به امید فردایی بهتر فرار می‌کند.
داستان دردی مشترک و جهان شمول
زندگی ساندرا از حدی که بتوان آن را حفظ کرد گذشته و تلاش فایده‌ای ندارد؛ نه برای خودش، نه برای فرزندانش و نه برای همسرش. نه همسرش می‌خواهد تغییر رویه دهد، نه ساندرا میلی به تغییر دادن همسرش دارد. در فلش بک هایی که می بینیم، خودمان هم به چشم خود شاهد خواهیم بود که همسر ساندرا تا چه اندازه موجب آزار و اذیت روحی و جسمی او شده است. حتی در قسمتی شاهد وحشی‌گری همسر او نیز هستیم؛ جایی که او دست ساندرا را با بی رحمی تمام زیر پایش له می‌کند.
به هر حال ساندرا رفتن را به ماندن ترجیح می‌دهد و می‌خواهد خودش را هر طور که شده از بند اسارت همسر و زندگی مشترکش خلاص کند. در جای دیگر از فیلم خودش (Herself) شاهدیم که ساندرا در دادگاه حاضر شده است و از او چنین سوال می‌شود: «چرا زودتر از این‌ها فرار نکردی؟!» ساندرا جوابش را با این جمله آغاز می‌کند: «سوال‌های بهتری بپرسید…» بعد از آن هم از جانب او شاهد مونولوگی تاثیرگذار خواهیم بود.
ساندرا نه تنها از مصائب و عذاب هایش حرف می زند، بلکه با تک تک کلماتش جامعه‌ی سست و غیر فعالی که نمی‌خواهد برای احقاق حقوق زنان قدمی بردارد را به باد انتقاد می‌گیرد. فیلم خودش اشاره به زنانی دارد که به خاطر ترس، جبر جغرافیایی، حرف مردم و یا هر دلیل دیگر در یک ازدواج اشتباه و ناموفق گیر افتاده‌اند و مجبورند تمام عمر بسوزند و بسازند. این فیلم به عنوان یکی از جدیدترین فیلم های ۲۰۲۰ بدون ترس از این مسائل سخن گفته است. شاید بهتر می بود به جای ارائه‌ی فیلم های سیاسی در اسکار ۲۰۲۱ کمی بیشتر به این نوع روشنگری‌ها هم توجه نشان داده می شد.
قربانی‌های همیشگی و بی‌گناه
داستان فیلم خودش (Herself) در ایرلند رخ می دهد. موضوعی که در ایرلند به خوبی جا افتاده و البته هنوز هم برای خارجی‌ها کمی مایه‌ی شگفتی می باشد این است که دولت چگونه با زنان قربانی برخورد می‌کند. بعد از ماجراهایی که بین ساندرا و همسرش رخ می‌دهد، پای پلیس هم به داستان باز می‌شود و آن ها بلافاصله ساندرا و فرزندانش را به یک مکان امن منتقل می‌کند. پلیس ها آن ها را موقتا به یک هتل می برند؛ گرچه صاحب هتل فکر می‌کند بودن ساندرا و فرزندانش در آنجا مایه کسر شان او و هتلش است و این خود نمونه‌ای دیگر از رذالت‌های پنهان در جامعه است، اما به هر حال تا جای مناسبی برای زندگی ساندرا پیدا نشود، تنها راه چاره همین است، ولی خوب مشکل اینجاست که اختصاص دادن یک خانه به ساندرا سه سال زمان خواهد برد!
ماندن در هتل و تحمل نیش و کنایه و نگاه مردم قابل تحمل است. چیزی که در این میان بیش از همه موجب نگرانی ساندرا شده این است که همسرش به نحوی او را پیدا کند؛ آن زمان هم که شوهر ساندرا او را پیدا کند خدا می‌داند چه خطری در انتظار او خواهد بود. این فشار فکری و ترس از همسر برای ساندرا سخت تر از تحمل حرف مردم است.
می‌دانید ویژگی مردانی چون همسر ساندرا چیست؟ این مردان برای لحظه‌ای از خود بی‌خود می‌شوند و آن چنان آسیبی به جسم و یا روح شما خواهند زد که تا آخر عمر هم ترمیم نخواهد شد. سپس بعد از لحظه‌ای آن چنان از کار پشیمان می‌شوند که مثل کودک به دست و پایتان خواهند افتاد. چنین مردی نه می‌تواند احساساتش را درک کند و نه کنترل. آسیب اصلی فقط و فقط متوجه‌ی فرد مقابل است و تنها اوست که در این میان عذاب سختی را تجربه می‌کند. فیلم خودش (Herself) این موضوع را به خوبی به تصویر کشیده است.
ضعف‌هایی که شاید به چشم نیایند
سختی‌های ساندرا به عنوان یک زن و البته به عنوان یک مادر تمامی ندارند؛ به خصوص الان که از خانه‌ی خودش رانده شده، مشکلاتش بیشتر هم شده است. ساندرا در تلاش است تا خودش از حیث از بند همسرش خلاص کند، چه از زندگی در زیر یک سقف، چه بر روی کاغذ و چه از نظر مالی. او در زندگی تازه‌اش مجبور است دو شیفت کار کند تا بتواند از پس هزینه های خودش و دو دخترش بربیاید، او هم در رستورانی به عنوان یک پیشخدمت کار می‌کند و هم اینکه مسئولیت پرستاری از یک بیمار را بر عهده دارد. کاملا واضح و مشخص است که این زن دمی راحتی نخواهد داشت.
تا آنجایی که امکان دارد سعی شده فیلمنامه‌ی فیلم خودش (Herself) ساده و بی‌آلایش باشد. داستان معلوم است، پیچیدگی خاصی ندارد و نمی‌خواهد مخاطب را درگیر فرعیات کند؛ در عوض تمرکزش را بر روشنگری و نشان دادن واقعیات گذاشته و البته قصد دارد بیننده را هم تحت تاثیر قرار دهد. شاید کسانی که حسابی حواسشان را جمع کنند و بخواهند مو را از ماست بیرون بکشند، چند جایی ضعف و نقص هم پیدا کنند، اما بدون شک آن قدری نخواهد بود که از ارزش فیلم بکاهد.
بدون شک بعد از هر سختی، مشقت و عذابی راحتی و آسایش و فراغ هم وجود خواهد داشت؛ پایان شب سیه همیشه سپید است. به نظر می‌رسد که در ماجرای ساندرا رنج و غم کم کم رنگ می بازد و قرار است جای خود را به یک وضعیت بهتر و مستحکم تر بدهد. روزی از روزها به ناگهانی‌ترین شکل ممکن توجه ساندرا به فیلمی به خصوص در لب تاپ بیمارش جلب می شود؛ از آن دسته فیلم های آموزشی که ساخت چیزهای مختلف را به مخاطب یاد می دهند. تماشای این ویدیو دقیقا نقطه‌ی عطف داستان ساندرا خواهد بود.
روزهای خوب هم لبخند خواهند زد
ساندرا با تماشای ویدیوی آموزشی که پیش تر در موردش صحبت کردیم، تصمیم می‌گیرد تا به جای اینکه سه سال منتظر بماند خودش آستین بالا بزند و یک خانه‌ی نقلی و حداقلی برای فرزندانش بسازد. ساندرا بودجه‌ی کافی را دارد و تنها چیزی که می‌خواهد یک تکه زمین خالی است و آن هم به لطف بیمارش پیدا و تامین می شود. گویا آن طور که پیداست، قرار است روزهای خوب به ساندرا لبخند بزنند. البته در این میان ساندرا اصلا تنها نیست و دوستان و همسایگان وفاداری دارد؛ او از این نظر خوش شانس است و حداقل به جز خودش پشتش به چند نفر دیگر هم گرم است.
گذشته از به تصویر کشیدن مشکلات زندگی زنان، فیلم خودش (Herself) مفاهیم مهم دیگری را هم به هنرمندانه ترین شکل ممکن در لابه‌لای مضمون اصلی فیلم گنجانده است. این فیلم به جز رنج و سختی در باطن خود به خوبی انسان ها هم باور دارد؛ اعتقاد دارد که محبت و انسانیت هنوز بین مردم نمرده، اگرچه بسیار کم شده و جامعه از این لحاظ کمی منحط شده، اما هنوز هم بارقه هایی از این محبت بین مردم زنده است.
بسیاری از فیلمسازان این طور فکر می‌کنند که هر چقدر غم و غصه‌ی داستان بیشتر باشد، مخاطب هم بیشتر به فیلم جذب خواهد شد؛ حال آنکه نمی‌دانند همین محبت ها و انسانیت های کوچک بیشتر به دل مخاطب خواهد نشست. این که اشک مخاطب را درآوری، صرفا دلیلی بر خوب بودن و تاثیرگذاری فیلم نیست؛ آن فیلمی تاثیرگذار است که بتواند اندکی لبخند شوق بر لب مخاطب بنشاند. لوید به خوبی از این موضوع آگاه است و البته با مهارت تمام از آن بهره برده است. در واقع به نظر می رسید در اسکار ۲۰۲۱ این مهارت ظریف حسابی شانس فیلم خودش (Herself) را افزایش بدهد، اما این امر محقق نشد.
او فقط به خودش تکیه کرد
اکنون که به پایان مطلب نزدیک می‌شویم و از زیر و بم داستان هم آگاه شدیم، به خوبی درک می‌کنیم که چرا چنین عنوانی برای این فیلم انتخاب کرده‌اند. فیلم خودش (Herself) داستان زنی را روایت می‌کرد که به جز خودش هیچکس را ندارد که به او تکیه کند. ساندرا به معنای واقعی کلمه فقط خودش بود و خودش، اما در حقیقت اگر بخواهیم واقع بین باشیم، او هرگز بدون کمک و پشتیبانی دیگران شانسی نداشت. نمی‌خواهیم نقش ساندرا را نادیده بگیریم، اما می‌گوییم که سایرین را هم نباید از قلم انداخت.
خوشبختانه ساندرا در این راه تنها نبود و دوستان و آشنایان وفاداری در این راه همراهش بودند. این چیزی است که هر زنی مثل ساندرا باید به یاد داشته باشد. در عمق تنهایی و بی‌کسی بالاخره کسی پیدا می‌شود که آدم را همراهی کند و دستمان را بگیرد. داستان ساندرا هم دقیقا قصد داشت چنین چیزی را به ما یادآورد شود.
هر چند ساندرا تنها نبود، اما باز هم در راهی که پیش گرفته بود، سختی ها و موانعی داشت و بارها بارها نیز با اضطراب دست و پنجه نرم کرد، اما هر بار با استقامت و انرژی مثبت، اندکی خوش‌بینی و البته کمی شانس توانست هر موقعیتی را پشت سر بگذارد. این دقیقا یکی از همان مفاهیمی است که در بطن فیلم خودش (Herself) مخفی شده؛ همان پایان شب سیه. این فیلم داستان یک زن است، اما مخاطبش همه‌ی زنان هستند. این فیلم ساندرا را به نمادی از همه‌ی زنان دربند تبدیل کرده و سعی دارد به همه‌ی زنان، قدرت و جسارت ببخشد و آنان را تشویق کند تا برای آزادی خودشان قدمی بردارند.
سخن پایانی در باب فیلم خودش
هرچند این فیلم داستان یک زن را در یک جامعه‌ی اروپایی روایت می‌کند، ولی مخاطبان آن محدود به یک جامعه و به یک جغرافیای خاص نیستند. فیلم خودش (Herself) حرف دل بسیاری از زنان است؛ هر زنی که قربانی خشونت خانگی و ازدواجی نادرست شده است. این فیلم نه فقط داستان یک زن، بلکه داستان همه‌ی زنانی است که جسارت به خرج داده‌اند و برای آزادی و رهایی و بهبود زندگی و آینده‌ی خود قدم بلندی برداشته‌اند. خودش تمام این حرف‌ها و مضامین را در خود جای داده و البته رنگ و بویی دیگر نیز به آن بخشیده است.
در این مقاله از «پاسخ از ما» نگاهی داشتیم به فیلم خودش (Herself) محصولی از کشور ایرلند که البته از جدیدترین فیلم های ۲۰۲۰ نیز بود. با استقبال فراوانی که از آن در فستیوال فیلم سان‌دنس به عمل آمد، حدس می زدیم که این فیلم شانس بالایی در مراسم اسکار ۲۰۲۱ داشته باشد، اما متاسفانه حدس ما اشتباه از آب در آمد و این فیلم نتوانست شانسی در مراسم اسکار داشته باشد. آیا شما فیلم خودش را دیده اید؟
نظرتان درباره‌ی این فیلم چیست؟ دیدگاه خود را با پاسخ از ما در میان بگذارید.
تیزر فیلم خودش
