راهنمای مطالعه
یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری شهر کرمان، باغ شاهزاده ماهان است. با توجه به این که کرمان در دل کویر قرار گرفته است، اغلب افراد به اشتباه فکر میکنند این شهر عاری از هر گونه باغ و بوستانی است؛ در حالی که در اطراف کرمان چنان باغ های زیبایی وجود دارد که شاید نظیر آن در کمتر شهری دیده شود. باغ شاهزاده ماهان یکی زیباترین و بزرگترین باغهای ایرانی است که با معماری منحصر به فردش مانند نگینی سبز در انگشتان کرمان میدرخشد. در این مطلب میخواهیم با هم سفری به یک آبادانی در دل کویر داشته باشیم؛ جایی که ذکاوت معماران ایرانی بار دیگر رخ نمایان می کند و رازهای این باغ باعث حیرت و شگفتی ما می شود. در ادامه با «پاسخ از ما» همراه باشید تا این باغ زیبای قاجاری را بهتر بشناسید.
باغ شاهزاده ماهان را بشناسیم
هدف از احداث باغ ها در ایران دست یافتن به تصور خیالی از بهشت بر روی زمین بوده است. بهشت در متون ادبی و اسلامی بیشتر با دو نماد آب و گیاه شناخته میشود که در باغ شاهزاده ماهان نیز مانند تمام باغ های ایرانی این دو نماد کاملا برجسته است. در معماری باغ های ایرانی امیال، فرهنگ و باورهای مردم به نمایش گذاشته میشود. باغ شاهزاده ماهان یکی از بزرگترین و زیباترین باغهای ایرانی است. یکی از نکات شکفت انگیز باغ ماهان این است که این باغ در دل کویر همچون معجزه‌ای بکر قرار گرفته است.
معماری زیبای این باغ باعث شده است تا در لیست آثار جهانی یونسکو قرار بگیرد و هر ساله گردشگران ایرانی و خارجی زیادی را به سمت خود بکشاند. این نگین سرسبز در دل کویر با وسعت تقریبا پنج هکتار در میانه راه کرمان به بم قرار گرفته و یکی از مهمترین جاذبههای گردشکری کرمان محسوب میشود. در مسیر دسترسی به این باغ تا چشم کار میکند کویر است و خشکی. باور اینکه در دل کویر باغی سرسبز وجود داشته باشد، سخت و محال است. بعد از وارد شدن به باغ، دیدن آن همه درخت سرسبز و شنیدن صدای دلنشین آب مثل نوشیدن یک لیوان آب خنک در دل تابستان دلچسب خواهد بود.
باغ حیرت انگیز شاهزاده ماهان یکی ازآثار تاریخی مهم کرمان است و در سال ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. این باغ همچنین در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار گرفته و به ۳۵ زبان زنده به جهانیان معرفی شده است.
بخش‌هایی از باغ امروزه به رستوران و اقامتگاه تبدیل شده است و این کار باعث هشدار یونسکو شده است که در صورت ادامه این روند این اثر تاریخی از فهرست یونسکو خارج خواهد شد. امیدواریم که مسئولان این اخطار را جدی بگیرند و اقدامات لازم را انجام بدهند.
تاریخچه باغ شاهزاده ماهان
این باغ، در سال ۱۲۷۶ احداث شده و مربوط به دوران قاجار است. دستور ایجاد باغ توسط محمد حسن خان حاکم وقت کرمان داده شده است. بنای داخلی باغ در طول ۱۱ سال حکومت عبدالحمید میرزا ناصرالدوله ، نوه دختری ناصر الدین شاه ساخته شده که پس از مرگ وی به صورت ناتمام باقی مانده است. باغ شاهزاده ماهان از دگرگونی‌ها ی سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه در امان نمانده و در طول ادوار مختلف خسارات فراوانی برآن وارد شده بود. این موضوع باعث شده بود تا باغ شاهزاده ماهان به یک متروکه تبدیل بشود تا اینکه این باغ در سال ۱۳۵۷ مورد مرمت قرار گرفت و بازدید بعد از آن برای عموم امکان پذیر شد.
مسیر دسترسی به باغ
این بنا در ۳۵ کیلومتری کرمان واقع شده است. راه خود را باید در جاده کرمان به بم ادامه دهید و پس از گذشتن از شهر ماهان، در قسمت انتهایی این شهر خودتان را به بزرگراه هفت باغ برسانید واز جاده باغ شاهزاده ماهان به این باغ تاریخی برسید.
منبع تامین آب باغ شاهزاده ماهان کجاست؟
منبع تامین آب باغ شاهزاده ماهان کجاست؟رقاصی آب در فواره‌ها و حوض‌ها نقش بسزایی در زیبایی این دارد. وجود آب در باغ های ایرانی، تمثیلی از چهار نهر بهشتی است. حوض موجود در باغ نمادی ازحوض بهشت است. به احتمال زیاد فواره‌ها از باغهای اروپایی الهام گرفته شده است و بر اساس نیروی اختلاف ارتفاع عمل میکنند.
حتما در سفر به این باغ زیبا برای شما نیز این سوال پیش خواهد آمد که آبیاری چنین باغ بزرگی چگونه صورت میگیرد؟ آب باغ از قنات تیگران سرچشمه گرفته و با سیستم توزیع جالبی در طول باغ جریان پیدا میکند. سیستم آبرسانی باغ شاهزاده ماهان با هوشمندی زیادی طراحی شده است. شیب دار بودن زمین برای هدایت آب از بالا به پایین طراحی شده و باعث میشود آب از بالای باغ یعنی از عمارت بالاخانه تا سردرخانه در قالب جوی ادامه پیدا کند. مسیر آب درانتها به نهرهای چهار باغ رسیده، تا مجاورت شهرماهان ادامه پیدا می کند و باغ های آن منطقه را سیراب میکند.
راز جای خالی ۳ قطعه کاشی در باغ شاهزاده ماهان چیست؟
آنچه ممکن است نظر بازدید کنندگان را در باغ شاهزاده ماهان به خود جلب کند، جای خالی ۳ قطعه کاشی در طاق کاشی کاری شده است. این جای خالی یادگار اتفاقی در دل تاریخ است که باغ ماهان از سر گذرانده است. داستان از این قرار است که در گذشته صاحبان باغ بر مردم بسیار ظلم و ستم روا می‌‍‌‌‌‌داشتند. زمانی که معمار در حال کار بر روی طاق بوده است، خبر مرگ نوه ناصرالدین شاه را می‌شنود . او از شدت خوشحالی طشت گلی گچ را محکم به دیوار می‌کوبد، کار را نیمه کاره رها میکند و می‌گریزد.
معماری باغ شاهزاده ماهان
معماری ایران و ذکاوت معماران ایرانی در تمام جهان همواره زبانزد عام و خاص بوده است. بناهایی که با معماری ایران ساخته شده‌اند گویی هر کدام برهه‌ای از تاریخ را به تصویر میکشند و پرده از رازهای مگوی آن زمان برمیدارند. باغ ماهان با ساختاری مسطح و به صورت پله پله با معماری خاص بنا شده است. مصالح بکار رفته در ساخت این بنا بیشتر از آجر و ملات است. کاشی کاری های استفاده شده در بناهای باغ، با ظرافت و زیبایی اجرا شده است. سردر باغ یکی از زیبایی های بی نظیرش است که از همان بدو ورود چشمها را به خود خیره میکند.
با توجه به این که این بنا توسط نرده های چوبی محصور شده است به نظر میآید در آن زمان به عنوان سکونتگاه ساخته شده است. با استفاده از معماری و روش‌های ساخت، باغ به گونه‌ای احداث شده است که از مناظر پیرامون آن حداکثر استفاده برای ساکنان این باغ امکان پذیر باشد.
به طور مثال با قرار گرفتن در طبقه دوم سردرخانه هم مناظر خود باغ قابل مشاهده است و هم منظره کوه به عنوان پیش زمینه زیبای باغ قابل رویت است. همه عمارت‌های داخلی باغ شاهزاده ماهان، در دو طبقه و با معماری زیبای ایرانی ساخته شده است.
بخشهای مختلف عمارت زیبای شاهزاده ماهان
این باغ باشکوه از باغ های تاریخی ایرانی است و در دل خود بناهای مختلفی را جای داده است. کل باغ شاهزاده ماهان توسط دیواره محصور شده است. این حصار نظم درونی را ایجاد کرده و باغ را از محیط بیرونی آن جدا میکند تا چشم انداز داخلی آن به خوبی مشخص باشد. مهمترین بخشهای این باغ عبارتند از:
- سردرخانه باغ شاهزاده: در هنگام ورود به باغ بنایی را مشاهده می‌کنید که به سردرخانه معروف است. سردر خانه مانند قاب عکسی است که میتوان در آن باغ و زیبایی اش را قبل از ورود به نظاره نشست و مبهوت این همه شکوه شد. این بنا در دو طبقه بنا شده است و شما را برای ورود به باغ آماده میکند. اتاق‌های طبقه دوم به عنوان منظرگاه کاربرد داشته است و دروازه اصلی باغ میان سردرخانه قرار دارد.
- بالاخانه باغ شاهزاده: در انتهای ورودی باغ بنایی وجود دارد که به بالا خانه یا کوشک اصلی معروف است. برای رسیدن به بالا خانه باید از حیاط که کف آن با سنگ قلوه و ماسه پوشیده شده است باید عبور کنید. در مقابل عمارت، حوضی با فواره‌های آب قرار دارد که بعد از ریختن به پاشویه سنگی به صورت ۱۰ آبشارگونه راه خود را ادامه می‌دهد. در میانه باغ سکویی قرار دارد که با پلکان داخلی به طبقه دوم شاه نشین راه پیدا میکند. این بنا جدا از دیوار اصلی باغ بنا شده است و سکونتگاه دائمی یا فصلی صاحب آن بوده است. نگاه کردن به باغ از بالای ایوان شاه نشین، قاب زیبایی را تا ابد در ذهن شما نقش می‌بندد. امروزه بالاخانه باغ تبدیل به یک رستوران شده است.
- باغ خلوت: در پشت بالاخانه، قسمتی از باغ قرار دارد که فضای خصوصی تری برای مالک باغ فراهم می‌کرده است. در این مکان که به باغ خلوت معروف است باغچه‌های پر از درختان میوه و پیادهروهایی با درختان سایه دار قرار دارد. آب از طریق آبراه ها به حیاط خلوت و از آنجا به باغ اصلی می‌ریزد. باغ خلوت یکی از تفاوت‌های باغ ماهان با دیگر باغهای ایرانی است.
- حمام باغ شاهزاده ماهان: این مجموعه در قسمت بالای باغ قرار گرفته است. فضاهای تو در توی داخل حمام و معماری زیبا و وجود گنبد از شگفتی‌های این حمام است.
- خانه زعیم باشی: در این باغ، محلی برای سکونت حافظ اصلی باغ (زغیم باشی) در نظر گرفته شده است. این بنا در سمت چپ و در امتداد محور باغ خلوت در بالای حمام قرار دارد و با برج مراقبت از حمام جدا شده است. این بنا به دلیل عمق زیاد، نسبت به دیوار اصلی کمی بیرون زدگی دارد.
داستانی عجیب درباره باغ شاهزاده ماهان
صاحب باغ، عبدالحمید میرزا ناصرالدوله، بسیار ظالم بوده و ستم‌های زیادی بر مردم روا داشته است. در یک قصه محلی اینگونه نقل میشود که: « در هنگام ساختن باغ سنگی بزرگ بر سر راه کارگران قرار گرفته بود که به هیچ وجه قابل حرکت نبود. شاهزاده با اصرار و جبر آنها را وادار به از بین بردن سنگ میکند. یکی از کارگران به شاهزاده می‌گوید که فقط یک نفر می‌تواند این کار را انجام دهد. شاهزاده می‌پذیرد که آن شخص را نزدش بیاورند.
شاهزاده با دیدن آن مرد که جسمی نحیف داشت عصبانی شد و گفت که چگونه ممکن است این مرد این سنگ را از بین ببرد؟ اما به او توضیح دادند که این مرد با چشمانش این کار را انجام می‌دهد و به اصلاح چشم شوری دارد و به هر چیز نگاه کند خرد و نرم میشود. مرد از شاهزاده درخواست کرد که بعد از انجام این کار، با او کاری نداشته باشد. مرد دور آن سنگ چرخید و به آن نگاه کرد. بعد از آن سنگ نرم و خرد شد. شاه بعد از مشاهده، دستور داد چشمان مرد را در بیاورند تا از گزند چشم شور وی در امان باشد».
محل اقامت در باغ زیبای شاهزاده ماهان
شب هنگام میتوانید به کرمان برگردید و در هتل یا خانه‌های بومگردی بمانید. در صورتی که تمایل دارید تا در نزدیکی باغ شاهزاده ماهان اقامت داشته باشید، میتوانید به مهمانسراهای نزدیک آن منطقه مراجعه کنید. البته توجه به این نکته حائز اهمیت است که در روزهای شلوغ و پر ازدحام سال مانند عید نوروز حتما باید محل اقامت خودتان را پیش از سفر رزرو کنید.
کلام آخر
همواره به یاد داشته باشید که بهتر است اطلاعات و راهنمایی های لازم مربوط به مکانهای تاریخی متعلق به مقصد سفرتان را پیش از مسافرت جمع آوری کنید. در این مطلب سعی کردیم تا با معرفی باغ شاهزاده ماهان دریچه‌ای کوچک از دنیای بزرگ باغی ایرانی و کم نظیر را برای شما بگشاییم. اگر تمایل دارید تا در دل کویر خودتان را مهمان طبیعتی بکر کنید، کافی است چمدان خود را ببندید و راهی کرمان شوید. راستی اگر به کرمان رفتید، بدنیست سری هم به لاه زار معروفش بزنید. می توانید مقاله سفری به لاله زار کرمان را مطالعه کنید تا کمی درباره آن اطلاعات کسب کنید.
آیا قبلا به این باغ زیبا سفر کرده اید؟ آن را چگونه یافتید؟ نظر خود را با پاسخ از ما به اشتراک بگذارید.
ما که رفته بودیم. بسیار لذت بردیم. البته رفته بودیم کلوت های شهداد رو ببینیم. پیشنهاد دادن که باغ شازده رو هم ببینیم. جای خیلی زیبایی بود.
شبنم عزیز.
ممنون از اینکه نظر و تجربه خود را با پاسخ از ما به اشتراک گذاشتید. کلوت های شهداد هم از زیبایی های بسیار زیبای کرمان هستند. اتفاقا در مقاله ای به طور مفصل به کلوت های شهداد پرداخته ایم.
شهر ما زیبایی کم نداره! لطفا بازم از دیدنی های کرمان مقاله بزارید. همه فکر می کنن کرمان فقط بیابونه.
بیتای عزیز
سپاسگذاریم که نظر خود را با پاسخ از ما به اشتراک گذاشتید. بله. درست می گید. کرمان از زیباترین شهرهای کشورمان است. ممکن است مقاله معرفی مجموعه گنجعلی خان هم برایتان جالب باشد.