راهنمای مطالعه
«اسکار ۲۰۲۱» بدون شک از فیلم های سیاسی و تاریخی مملو بود. هر چقدر که در سال گذشته فیلمسازان هالیوودی توجه شان را معطوف به مسائل سیاسی، اجتماعی و نژادی کردند، در عوض فیلمسازان آسیایی بیشتر به موضوعات خانوادگی و ملودرام علاقه نشان دادند. نتیجه آنکه در بخش بهترین فیلم های بین‌المللی شاهد آثاری خانوادگی و پر از حس خوب چون میناری از سینمای کره و فیلم مادران حقیقی (True Mothers) از سینمای ژاپن بودیم که به عنوان نماینده ژاپن در اسکار سال گذشته معرفی شد، اما موفق به دریافت عنوان نامزدی در مراسم اسکار ۲۰۲۱ نشد. بنا بر باور خیلی از منتقدین این دو فیلم اخیر شاید فیلم هایی متفاوت با هر چیزی که امسال دیدیم باشند و مفاهیم و مضامینی تازه را به مخاطب ارائه دهند.
در مقاله‌ی امروز «پاسخ از ما» قصد داریم تا نگاهی به فیلم مادران حقیقی (True Mothers) ساخته‌ی نائومی کاواسه‌ی ژاپنی داشته باشیم. داستان فیلم همان طور که از نامش بر می‌آید، درباره‌ی مصائب، مشکلات و پیچیدگی‌های زندگی مادران است. پیچ و خم این داستان زمانی دو چندان می‌شود که فرزند از خون مادر نباشد و بدتر از آن مادر حقیقی به دنبال فرزندش آمده باشد. مطمئنا این تعریف شما را گیج خواهید کرد، اما تا زمانی که ادامه‌ی مطلب را دنبال نکنید، به عمق ماجرا پی نخواهید برد. با ما همراه باشید.
نگاهی به سازندگان فیلم مادران حقیقی
فیلم مادران حقیقی (True Mothers) ساخته‌ی سینمای ژاپن است. شاید سینمای ژاپن آن قدر که باید و شاید شناخته نشده باشد، اما در همین سال های اخیر آثار فاخری به مخاطبان خود در سرتاسر جهان ارائه کرده است. داستان این فیلم اقتباسی از رمانی معمایی و راز آلود به همین نام می باشد که نویسندگی آن را «میزوکی تسوجیمورا» بر عهده داشته است.
- کارگردان: نائومی کاواسه
- فیلمنامه: نائومی کاواسه/ ایزومی تاکاهاشی
- تهیه‌کننده: یومیکو تاکبه
- بازیگران: آجو ماکیتا/ تاکیتو تاناکا/ هیرومی ناگاساکو/ آراتا ایورا/ رن کومای/ میوکو آسادا/ رئو ساتو/ هیروکو ناکاجیما/ تتسو هیراهارا
- تاریخ اکران: ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۰ (۲۶ شهریور ۱۳۹۹)
هیچ خانواده‌ای خوشبخت مطلق نیست
فیلم مادران حقیقی (True Mothers) به سه بخش عمده و جدا از هم تقسیم شده است. هر یک از این سه قسمت هم روایتگر یک اتقاق سرنوشت ساز در زندگی شخصیت‌های اصلی فیلم است. اولین بخش فیلم مستقیما داستان زندگی دو زوج به ظاهر خوشبخت یعنی کیوکازو (با بازی آراتا ایورا) و همسرش ساتوکو (با بازی هیرومی ناگاساکو) و البته پسر دوست داشتنی‌شان یعنی آساتو (با بازی ریو ساتو) را برای مخاطبان تعریف می‌کند. این خانواده خوشبخت قصه ما در توکیو زندگی می‌کنند و به ظاهر زندگی بی نقص و تمام و کمالی دارند. همه چیزشان بر روال و نظم است و هر دو هم شاغل بوده و به کارشان عشق می ورزند. تصویر زیبایی است. نه؟
پر از حس خوب و رویاهای شاعرانه…
تصویر خوش‌جلوه ای که فیلم مادران حقیقی (True Mothers) از یک خانواده خوشبخت پیش رویمان می‌گذارد، با یک فلش بک به گذشته از این رو به آن رو می شود و داستان هم ۱۸۰ درجه در برابر چشمانمان تغییر می‌کند. زندگی گذشته‌ی کیوکازو و ساتاکو اصلا به این زیبایی نبوده. این زوج شاید از بیرون خوشبخت به نظر می رسیدند، اما در باطن یک کاستی بزرگ در زندگی شان داشتند: فرزند؛ چیزی که شاید آرزوی خیلی از مردم باشد، ممکن است مایه‌ی بدبختی و ذلالت عده‌ی دیگر باشد. زوج جوان ما تنها چیزی که در زندگی زیبایشان کم داشتند، یک فرزند بود. در این فلش بک ما هم شاهد آن بودیم که چگونه سر و کارشان به یک سازمان خیریه فرزند خواندگی می افتد.
خوشبختی هم هیچ وقت پایدار نیست
زوج جوان قصه‌ی ما برای آنکه خلاء بزرگ زندگی‌شان را پر کنند، تصمیم می‌گیرند تا کودکی را به فرزند خواندگی قبول کنند. وقتی که هیچ راه حلی برای حل مشکلشان پیدا نمی کنند، گرفتن سرپرستی کودکی که مادرش او را نمی‌خواهد، شاید بهترین راه برای حل مشکل ها باشد. موسسه‌ی خیریه مسئول واگذاری فرزندخواندگی که کیوکازو و ساتاکو به آن مراجعه کرده اند، نیز دقیقا چنین وظیفه ای را بر عهده گرفته و هدفش کمک به والدینی است که به هر دلیل نمی‌توانند فرزندشان را خودشان بزرگ کنند. در این میان دختر بچه‌ای ۱۴ ساله پیدا می‌شود و به دلیل سن پایین و البته فشاری که از طرف خانواده‌اش به او وارد است، مجبور می‌شود سرپرستی فرزندش را به کیوکازو و ساتاکو واگذار کند.
چند سال می‌گذرد و گویا همه‌ی خلاءها و کاستی‌های زندگی زوج قصه‌ی ما پر شده است. زندگی‌شان اکنون زیباتر از همیشه است و هیچ کمبودی هم احساس نمی‌شود. آن‌ها هر چه را که می‌خواستند به دست آورده اند و اکنون خوش و خرم مشغول گذران زندگی شان هستند. شاید زندگی شان چندان پر هیجان و جالب توجه نباشد، اما روزمرگی‌های کوچک و زیبا هم برایشان کافی است. اما این خوشبختی هم پایدار نمی‌ماند. ورق دوباره بر می‌گردد و بعد از سال‌های سال سر و کله‌ی مادر واقعی آساتو پیدا می‌شود تا فرزندش را طلب کند. البته دغدغه او چندان گرفتن فرزندش نیست، اگر پول خوبی در میان باشد، او به همان راضی است. اما سوال اصلی در این میان این است که آیا این زن همان مادر واقعی آساتو است؟ به راستی اصلا مادر حقیقی آساتو چه کسی است؟ این سوال منبع الهام نام فیلم مادران حقیقی (True Mothers) است.
مادران حقیقی شمه‌ای از زندگی سازنده‌ی آن است
نکته‌ای که بیش از هر چیز دیگر در بین فیلم‌های بخش بین‌الملل به چشم می‌آید، حضور داستان‌های واقعی و عینی است؛ داستان‌ها و ماجراهایی که هر روز در اطرافمان جریان دارد و خب البته ما از بسیاری از آن‌ها غافل و بی‌خبریم. شاید وجود یک داستان واقعی مخاطب را بیش از پیش به فیلم نزدیک کند و ارتباط گرفتن را برایش تا حد زیادی آسان کند، اما گویا چیزی نیست که داوران و منتقدان اسکار ۲۰۲۱ به دنبالش باشند. در فیلم مادران حقیقی (True Mothers) شاهد روایتی هستیم که کارگردان فیلم در طول زندگی‌اش شاهدش بوده، آن را از نزدیک حس و لمس کرده و به خوبی آن را می‌شناسد.
به خوبی پیداست که مفاهیم و مضامین این فیلم از چه قرار است و به خوبی می‌دانیم که در این فیلم قرار است شاهد چه چیزی باشیم. این فیلم روایتی است متفاوت از زندگی یک مادر و سختی‌های و پیچیدگی‌های بزرگ کردن فرزندش. مادر بودن از زمان بارداری آغاز می‌شود و با زایمان رسمی. تفاوتی که این فیلم با حالت معمول دارد هم درست همین است. در عوض سختی و مشقت مادر در این فیلم ما شاهد واگذاری سرپرستی و فرزند خواندگی از جانب مادر قصه هستیم؛ چیزی که شاید درد به همراه نداشته باشد، ولی دشواری‌اش هیچ چیزی کمتر از سختی های تربیت فرزند و مادری ندارد.
کاواسه، کارگردان و البته فیلمنامه نویس فیلم مادران حقیقی (True Mothers)، این فیلم را با شمه‌اش از تجربیات زندگی واقعی خودش ساخته است. مادربزرگ او هم درست مثل مادر قصه‌ی ما کودکی را به فرزند خواندگی قبول کرده و تمام مهر و محبت مادری‌اش را نثار فرزندی کرده که از خون خودش نبوده است.
این مثل را شنیده‌ای که می‌گوید: هر چه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند؟ به نظر من مادران حقیقی مصداق بارز این مثل است.
مادری حقیقی میان مادران حقیقی
شاید ذکر این نکته به مذاق خیلی از مخاطبان این اثر خوش نیاید، اما باید اعتراف کرد که اگرچه فیلم مادران حقیقی شمه ای از زندگی واقعی را نشان می‌دهد و سعی دارد مفهوم مادری را به تصویر بکشد، اما در احقاق این هدف چندان موفق عمل نکرده. مادر بودن و مادری کردن هم شامل به دنیا آوردن فرزند است و هم بزرگ کردن و رشد و نمو دادن او؛ هر دو مورد دو جز از یک مفهوم هستند که شاید جدا تصور کردنشان ممکن نباشد، اما در فیلم مادران حقیقی (True Mothers) این دو مفهوم گسسته شده‌اند. البته می‌توان از دو دید به این موضوع نگریست؛ یکی اینکه آن را نشان ضعف فیلم و دیگر آنکه آن را جزئی لاینفک از داستان فیلم دانست.
گذشته از این مسئله که ذکرش به نظر من واجب بود، باید اشاره کرد که در زبان ژاپنی نام فیلم اندکی متفاوت است. عنوان ژاپنی فیلم «Asa ga Kuru» به معنای «صبح می‌آید» است و البته خود به خوبی پیداست که منظور از صبح چه کسی است. آساتو، پسر بچه‌ی ۵ ساله‌ی داستان ما، صبحی است که به زندگی زوج قصه روشنی و طراوت می‌بخشد. سوالی که اکنون پیروی عنوان این بخش مطرح می‌شود این است: به راستی مادر حقیقی آساتو کیست؟
آیا مادر حقیقی کسی است که فرزند را به دنیا آورده و به او جان بخشیده؟ یا اینکه کسی است که کودک را بزرگ کرده و عشق و محبت و عمرش را به پای او ریخته؟ این سوال همیشه به هنگام بحث فرزند خواندگی و سرپرستی مطرح بوده و همیشه هم مطرح خواهد ماند. در فیلم مادران حقیقی (True Mothers) هم این موضوع به خوبی عیان است. زمانی که مادر واقعی آساتو بعد از سال ها برای پس گرفتن فرزندش بازگشته این سوال بیش از پیش در ذهن مخاطب خودنمایی خواهد کرد.
استقبالی ضد و نقیض از فیلم مادران حقیقی
همان طور که پیش تر عنوان شد، فیلم مادران حقیقی (True Mothers) جدیدترین اثر نائومی کاواسه است. نائومی کاواسه‌ی ژاپنی از معدود فیلمسازان ژاپن است که در سطح جهانی معروف شده و فیلم هایش نه تنها در داخل خاک ژاپن بلکه فراتر از آن در سرتاسر دنیا شناخته و اکران شده‌اند. این بار کاواسه با اثر تازه‌اش پا را از اقدامات پیشین خودش فراتر گذاشته بود و قصد داشت تا در بخش بهترین فیلم بین‌الملل اسکار ۲۰۲۰ هم خودی نشان دهد.
نائومی کاواسه در کارنامه‌ی هنری خود فیلم‌های مستندی چون کاتاسوموری، تولد و مادر و چیری را به مخاطبان عرضه کرده است. به علاوه، فیلم موفق «جنگل سوگوار» هم که در سال ۲۰۰۷ منتشر شد، از دیگر آثار موفق او به کار می‌رود. همه‌ی این آثار را که کنار هم قرار دهید، خود گویای این موضوع خواهد بود که کاواسه نه تنها در سینمای ژاپن بلکه در سینمای بین‌الملل هم حسابی حرف برای گفتن دارد.
اما نظر منتقدان نسبت به فیلم مادران حقیقی (True Mothers) هم در ژاپن و هم در سطح جهانی کمی ضد و نقیض بوده است. عده‌ای به مادران حقیقی خرده گرفتند و فیلم را فارغ از هر گونه صفاتی می دانستند که آن را برای حضور در اسکار با ارزش نشان دهد. این افراد باور داشتند که هر چند فیلم مادران حقیقی سرشار از احساسات بدیع و خالص مادرانه است و همچنین مخاطب را تحت تاثیر خود قرار می دهد، اما با این حال باز هم حرف تازه‌ای برای گفتن ندارد. همچنین، هرچند این فیلم برای حضور در جشنواره‌های بین‌المللی چراغ سبز گرفته، اما باز هم چندان به دل منتقدان خود ژاپن ننشسته است. عده دیگری هم نقدهای مثبتی نسبت به فیلم داشتند و آن را لایق حضور در جشنواره های بین المللی همچون کن و اسکار می دانستند.
به هر حال، به نظر ما هیچ فیلمی بی‌نقص نیست. در حقیقت اگر نقصی وجود نداشت، کمالات و خوبی‌ها هم به چشم نمی‌آمدند. ما قضاوت نهایی را بر عهده‌ی مخاطبان می‌گذاریم.
سخن پایانی در باب فیلم مادران حقیقی
بر خلاف بسیاری از فیلم های اکران شده در سال اخیر، فیلم مادران حقیقی (True Mothers) موضوع و محتوایی متفاوت به مخاطب ارائه می‌دهد. خبری از آشوب و نا عدالتی سیاست نیست. در این فیلم شاهد یک فیلم ملودرام خانوادگی هستیم و در نقاطی هم کمی شاهد تنش و دشواری خواهیم بود. این فیلم داستان مصائب و مشکلات مادرانه است؛ مشکلاتی که در حالت عادی هم وجود دارند و در این فیلم به لطف قبول سرپرستی یک کودک دو چندان هم می‌شود. در کل، تماشای این فیلم برای مخاطبان حرفه‌ای تجربه‌ای بدیع خواهد بود؛ تجربه‌ای تازه، صمیمی و لذت بخش که با عناصر مختلفی همچون معما و رازآلودگی در آمیخته شده است.
در این مقاله از «پاسخ از ما» نگاهی داشتیم به فیلم مادران حقیقی (True Mothers) که محصولی از سینمای ژاپن است و کارگردانی آن را نائومی کاواسه بر عهده داشته است. این فیلم برای بخش بهترین فیلم بین‌الملل در اسکار ۲۰۲۱ معرفی شد، اما در نهایت موفق به دریافت نامزدی در مراسم اسکار نشد. آیا شما فیلم مادران حقیقی را دیده اید؟ اگر این فیلم را دیده اید، نظرتان در مورد آن چیست؟
آیا مادران حقیقی شایسته جای گرفتن در لیست نامزدان اسکار ۲۰۲۱ بود یا خیر؟ مشتاقانه منتظر شنیدن دیدگاه های شما عزیزان هستیم.
بازیگران فیلم مادران حقیقی
تیزر فیلم مادران حقیقی
