فیلم پدر (The Father)؛ تجربه‌ی جدیدی از جنس ترس

هر ساله فیلم‌ های بسیاری با ژانر ترس و وحشت، در سرتاسر دنیا ساخته می‌شود و تعداد بسیار زیادی از آنها هم به فستیوال‌های مختلف راه پیدا کرده و برنده‌ی جوایز متعددی می‌شوند. همچنین منتقدان بسیاری هم (اگر تاب تماشای فیلم را داشته باشند) به آن‌ها جذب می‌شوند. امسال اما شاهد ترس و وحشت، از جنس متفاوتی بودیم. چیزی که تا به حال نظیرش را در فیلم دیگری ندیده بودیم و تجربه‌ی مواجهه با آن را نداشتیم. فیلم پدر (The Father)، فیلمی بود که ابعاد جدیدی از ترس را پیش روی مخاطب گذاشت؛ اما نه آن ترسی که همه می‌شناسند!

ترس و وحشت که همیشه با قاتلی روانی و چاقو و ساطور و خون و یک دیوانه‌ی زنجیری همراه نیست؛ گاهی اوقات می‌تواند به عادی‌ترین شکل و شمایل ممکن در زندگی هرکسی وجود داشته باشد، به خصوص کسی که از زوال عقل رنج می‌برد. چنین فردی در هر لحظه از زندگی‌اش با ترس و وحشت رو به روست؛ ترسی که تمام پایه‌ها و اساس زندگی‌اش را به لرزه درمی‌آورد و کاری می‌کند که در هر لحظه به تمام حقایق وجودش شک کند. همه‌ی این احساسات در این فیلم یکجا جمع شده‌اند؛ با وجود تمام این مسائل خواهید دید که فیلم پدر شایستگی حضور در اسکار ۲۰۲۱ و همینطور لیاقت تمامی جوایزی که در این مراسم از آن خود کرد را داشت.

در این مقاله از «پاسخ از ما» نگاهی خواهیم داشت به فیلم پدر (The Father) که نویسندگی و کارگردانی آن را «فلوریان زِلِر» بر عهده داشته است. تماشای این فیلم تجربه‌ی متفاوتی را پیش رویتان خواهد گذاشت و شما را با چیزهایی آشنا خواهد کرد که شاید تا به امروز در زندگی خود ندیده بودید. به علاوه، دانستن این موضوع که فیلم پدر در چندین بخش از مراسم اسکار عنوان نامزدی را کسب کرده و همچنین جوایز مهم و درخور توجه ای نظیر بهترین بازیگر نقش اول مرد و بهترین فیلمنامه اقتباسی را در اسکار ۲۰۲۱ تصاحب کرده، بدون شک شما را به خواندن این مطلب بیشتر علاقه‌ مند خواهد کرد.

نگاهی به سازندگان فیلم پدر

کسی به اصطلاح یک «فیلمباز» حرفه‎ایست، به خوبی از اهمیت این بخش آگاه است؛ کسی هم که تازه در ابتدای این راه است، بر او واجب است تا در همین ابتدای راه با سازندگان فیلم پدر (The Father) آشنا شود:

• کارگردان: فلوریان زلر
• تهیه‌کنندگان: دیوید پارفیت/ جین‌لوئیس لیوی/ فیلیپ کارکاسون/ کریستوفر اسپادون/ سیمون فرند
• فیلمنامه‌نویس: فلوریان زلر، بر اساس نمایشنامه‌ای از خودش به نام (Le Père)
• بازیگران: آنتونی هاپکینز/ اولیویا کولمن/ مارک گاتیس/ ایموژن پوتس/ روفوس سیول/ اولیویا ویلیامز
• تاریخ اکران: ۱۹ دی ماه ۹۹ در انگلستان/ ۸ اسفند ۹۹ در آمریکا

شروعی ساده، بی‌خبر از آینده…

این فیلم در ابتدا مثل همه‌ی فیلم‌ها درام دیگر است: خانواده‌ای گرم و صمیمی و اتفاقات شیرین روزمره، هوای آفتابی و روالی منظم. همه چیز سر جای خودش است و همه از اینکه کنار هم هستند، خوشحالند. پدر هشتاد ساله‌ی داستان ما، آنتونی (با بازی آنتونی هاپکینز)، زندگی سر و سامان گرفته‌ی خودش را دارد و همراه با دخترش آن (با بازی اولیویا کولمن) زندگی می‌کند. مثل داستان هر فیلم درام دیگری، چالش‌ها و بحث‌هایی وجود دارد که هرچند پیچ و تابی به داستان می‌دهند، اما عاقبت تمامشان ختم به خیر می‌شود. فیلم پدر (The Father) هم از این قائده مستثنی نیست، اما خب تفاوت کوچکی هم وجود دارد.

همه چیز عادی به نظر می‌رسد، از همان بحث‌هایی که همیشه بین پدران و دختران پیش می‌آید، بین پدر و دختر داستان ما هم وجود دارد. پیشتر از تفاوت کوچکی حرف زدیم؛ آن تفاوت خرد و کوچک و اندک، فقط و فقط، بیماری زوال عقل آنتونی است. آن، سعی دارد پدرش را قانع کند که پرستار دیگری برای مراقبت از او استخدام کند اما پدر قبول نمی‌کند. هرچند که او بیمار است، اما به هیچ وجه کله شقی خود را از دست نداده است.

سعی نویسنده و کارگردان فیلم هم درست همین است. می‌خواهد همه چیز را به بهترین و معمولی‌ترین شیوه‌ی ممکن نشان دهد؛ می‌خواهد بگوید که هیچ مشکلی وجود ندارد و همه خوش و خرم مشغول زندگی خود هستند. اما این‌ها همه تله‌ای بیش نیست. این فقط چند دقیقه‌ی اول فیلم است. همه چیز تا لحظاتی بعدتر مشخص خواهد شد و شما عمق مصائب و وحشت داستان را درک خواهید کرد. این فیلم هدفش را به بهترین شکل ممکن برآورده کرده است. می‌خواهد بگوید که شاید زوال عقل از بیرون چندان متفاوت از زندگی عادی نباشد، از باطن اما چیز دیگرست.

تشخیص خیال و توهم از واقعیت

در این فیلم با ظرافت و دقت هر چه تمام ‌تر با زندگی فردی که به زوال عقل مبتلاست آشنا می‌شویم؛ با تمام جزئیات و در تمامی ابعاد. زوال عقل شاید نامش آنقدرها هم جدی و مهم به نظر نرسد؛ شاید فرد با شنیدنش پیش خود بگوید که بیماری ‌هایی بدتر از این هم هست. تمام این ‌ها درست است، اما این قضاوت اشتباه به دلیل آن است که هیچ کس زوال عقل را آن طور که هست نشناخته. آثار زیادی با این موضوع ساخته شده‌ اند، مثل فیلم هنوز هم آلیس (Still Alice) و یا فیلم دور از او (Away From Her)، اما از نظر ما هیچکدام آن طور که باید و شاید حق مطلب را در این باره ادا نکرده‌اند.

کسی که دچار زوال عقل است، رفته رفته از زندگی خود فاصله می‌گیرد، از هر آنچه که آن را تا به حال می‌ شناخته دور می‌شود و در نهایت آرام آرام با زندگی خود بیگانه و غریبه می ‌شود. فرد یاد شده آن چنان از زندگی خود فاصله می گیرد و دور می شود که می‌توان گفت انگار وارد دنیای دیگری شده است؛ دنیایی که تشخیص خیال و توهم از واقعیت در آن غیر ممکن می ‌شود، تشخیص زمان حال از گذشته هم همینطور. بیمار به هیچ وجه متوجه نخواهد شد که آیا صحنه‌ی پیش رویش خاطره است و یا در حال حاضر در جریان است و یا اینکه صرفا توهمی است که در ذهن او شکل گرفته و پیش رویش مجسم شده است.

چیزی که در فیلم پدر (The Father) شاهدش هستیم، همین قضیه است. لحظه ‌ای صحنه‌ای پیش رویمان است و فکر می‌کنیم واقعیت دارد. لحظه‌ی بعد صحنه‌ی دیگری را می‌بینیم و هر آنچه از واقعیت در ذهنمان بود نقش بر آب می‌شود. این چیزی است که یک بیمار مبتلا به زوال عقل هر روز تجربه می‌کند. این فیلم تصویری شفاف و واضح از این موضوع را به مخاطب ارائه می‌دهد. حال شما به من بگویید: آیا ترس و وحشتی بالاتر از این هست؟

آنچه می‌بینید، آنچه که می‌بینید نیست!

در قسمتی از فیلم پدر (The Father)، آنتونی، وارد اتاق شده و مردی را می‌بیند که روی مبل نشسته است. آنتونی صدای دخترش را می‌شنود که وارد می‌شود، چیزی می‌گوید. به نظر می‌رسد که مردِ روی مبل، داماد آنتونی (با بازی مارک گاتیس) باشد. او رویش را دوباره به سمت مبل برمی‌گرداند، اما خبری از آن مرد نیست! رویش را به سوی دیگر برمی‌گرداند، اما دخترش آن زن قبلی نیست! چنین ماجرایی، هر روز بیشتر از دیروز آنتونی را عذاب می‌دهد و او را درگیر تشخیص واقعیت از خیال می‌کند.

چنین سناریویی، بدون شک برگ برنده‌ی فلوریان زلر است. این نبوغ و خلاقیت، چیزی است که ما را هر چه بیشتر درگیر داستان فیلم می‌کند. در تمام طول فیلم، ما در میانه‌ی یک سراب قرار داریم یا در میانه‌ی یک آشوب ذهنی هستیم. نمی‌دانیم چه رخ خواهد داد و یا اصلا در چه حالی هستیم. هر صحنه از فیلم را که می‌بینیم، فکر می‌کنم اکنون جای پایمان حسابی محکم شده و سامان گرفته‌ایم، اما چند لحظه بعد آن چنان زیرپایمان خالی می‌شود که حتی به هر آنچه که تا به حال در فیلم دیده‌ایم هم شک می‌کنیم.

بگذارید مثال ساده‌ای بزنم. اصطلاح معروف «ریختن قیمه در ماست» را همه شنیده‌ایم! این اصطلاح شاید معنای چندان مثبتی نداشته باشد و در این مقال نگنجد، اما آنقدرها هم بی‌ربط به موضوع فیلم امروز نیست. این اصطلاح، به بهترین و سازنده‌ترین و مثبت‌ترین شکل ممکن در این فیلم به کار رفته و حتی شاید بتوان گفت موفقیت این فیلم و جوایزی را که در اسکار ۲۰۲۱ از آن خود کرده، همه را مدیون همین روش نا متعارف هستیم.

در این فیلم گاهی به نظر می‌رسد که فیلم شاه لیر (King Lear) با سریال منطقه‌ی گرگ و میش (Twilight Zone) در هم آمیخته‌اند یا اینکه مثلا فیلم تابناک (The Shining) را با سریال جایگاه شیاطین (place of demons) یکی کرده باشند.

مخاطب تکه‌های گمشده را کنار هم می‌چیند

فیلم پدر (The Father) کاری می‌کند که شما هم به عنوان یک بیننده در کالبد فردی که به زوال عقل مبتلاست زندگی کنید. کاری می‌کند که مزه‌ی ترس و اضطراب و عذابی را که چنین شخصی هر روز تجربه می‌کند، بچشید و خودتان را جای او بگذارید. نه تنها خود بیمار، بلکه سختی‌هایی که اطرافیان متحمل می‌شوند را هم به بهترین شکل بازنمایی می‌کند و کاری می‌کند هر روز به درگاه خداوند دعا کنید که نه خودتان، و نه عزیزانتان به چنین دردی مبتلا نشوید.

این فیلم پر از پیچیدگی است، درک واقعیت و خیال سخت است و شاید بتوان به جرئت گفت که اصلا پی به واقعیت زندگی آنتونی نخواهید برد. در این فیلم، وظیفه‌ی مخاطب است که تلاش کند تا به حقیقت دست یابد. تکه‌های در هم و گمشده‌ی پازل را کنار هم بگذارد و به یک نتیجه‌ی نهایی برسد. اما این کار آنطور که فکر می‌کنید ساده نخواهد بود. یعنی نویسنده و کارگردان فیلم اجازه‌ی ساده بودنش را نداده‌اند.

آنتونی در تمام طول فیلم برای تشخیص آنچه در اطرافش می‌گذرد تلاش می‌کند، شما هم با تماشای فیلم با او همراه می‌شوید. هربار که او ضربه‌ای ذهنی می‌خورد، شما هم آن را حس خواهید کرد، هرچقدر که او از خودش و جهانی که می‌شناخته دور می‌شود، شما هم به ملموس‌ترین شکل ممکن آن را احساس خواهید کرد. و البته باید گفت که تمامی این‌ها را مدیون توانایی و چیره‌دستی آنتونی هاپکینز هستیم.

افتخارات و دستاوردهای فیلم پدر

این فیلم در همان ابتدای راهش در سال ۲۰۲۰، وقتی که در فستیوال فیلم سان‌دنس (Sunset Circle Awards) اکران شد، به خوبی ثابت کرد که می‌تواند یکی از رقبای اصلی کارزار اسکار ۲۰۲۱ باشد. اکنون هم که اسکار با خوبی و خوشی و البته تمامی حواشی ‌اش به پایان رسیده، دیدیم که این فیلم تا چه اندازه موفق عمل کرده و توانسته برای سازندگانش افتخار بیافریند. ربودن ۲ تندیس طلایی اسکار و البته در کنار آن چهار نامزدی چیزی نیست که همیشه و برای هر فیلمی رخ دهد. از این رو شاید بتوان گفت که این فیلم یک شاهکار سینمایی تاریخ ‌ساز است.

این فیلم با اکران در فستیوال فیلم سان دنس چهره‌ی واقعی خود را به داوران و مخاطبان نشان داد. کمی بعدتر از این رویداد، فیلم پدر (۲۰۲۰) نظر منتقدان و ژورنالیست ‌ها را نیز به سوی خودش جلب کرد؛ سایت های رده بندی فیلم های سینمایی مانند راتن تومیتوز و متاکریتیک را نیز به خود علاقه ‌مند کرد و در قدم واپسین، دل و دیده از داوران اسکار نیز ربود.

فیلم پدر (The Father) توانست امتیاز عالی ۹۸ ٪ را از وبسایت «راتن تومیتوز» دریافت کند، همچنین موفق به کسب نمره‌ی ۸۸ از ۱۰۰ از وبسایت «متاکریتیک» شد.

گذشته از حضور در اسکار ۲۰۲۱ و جزئیاتی که در بالا ذکر کردیم، این فیلم در فستیوال ‌های بی ‌شمار دیگری نیز حضور داشت: از سان دنس گرفته تا فستیوال آکتا، جوایز آکادمی فیلم بریتانیا، مراسم سینمایی گویا و چندین و چند رویداد مهم دیگر در صنعت سینما؛ که البته در هر کدام نیز جایزه‌ای به دست آورد. از جمله این جوایز میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• بهترین بازیگر نقش مکمل زن برای اولیویا کولمن در فستیوال آکتا (AACTA International Awards)
• بهترین بازیگر نقش اول مرد برای آنتونی هاپکینز در فستیوال بازنشستگان آمریکا (AARP’s Movies for Grownups Awards)
• بهترین بازیگر نقش اول مرد برای آنتونی هاپکینز و بهترین فیلمنامه اقتباسی در فستیوال فیلم بریتانیا (British Academy Film Awards)
• جایزه بهترین فیلمساز تازه‌کار برای فلوریان زلر و بهترین بازیگر برای آنتونی هاپکینز در فستیوال انجمن منتقدان فیلم بوستون
• جایزه بهترین بازیگر مرد از انجمن منتقدان فیلم فلوریدا
• جایزه بهترین فیلم اروپایی از فستیوال گویا (Goya Awards) و…

نباید از ذکر این نکته نیز صرف نظر کرد که اگر آنتونی هاپکینز در این فیلم حضور نداشت، چه بسا که این اثر این چنین به موفقیت دست نمی‌یافت.

اوئن گلیبرمن از وبسایت ورایِتی (Variety) درباره‌ی این فیلم چنین نوشته است:

«فیلم پدر چیزی را از زوال عقل در سنین پیری برای ما به ارمغان آورده که تا به حال در کمتر فیلمی شاهدش بودیم، شاید هم بتوان گفت تا به حال نظیرش را ندیده‌ایم. این فیلم، ما را به ذهن کسی که می‌برد که ذهنش در حال فروپاشی است. تجربه‌ای جدید و بدیع همراه با ترس و وحشت که تا قبل از این احساس نکرده بودیم.»

سخن پایانی در باب فیلم پدر

تمام فیلم ‌هایی که امسال ساخته شدند را کنار بگذارید و فراموش کنید. فیلم پدر (The Father) تجربه‌ی جدیدی است که به گفته‌ی منتقدان همانندش را تا به حال در فیلمی ندیده ‌اید. این فیلم ذهن یک بیمار مبتلا به زوال عقل را برای شما به نمایش می‌گذارد. شما را با ترس ‌ها و اضطراب ‌های هر روزه‌ی چنین فردی آشنا می‌کند و سختی ‌ها و مشکلات زندگیش را برایتان به تصویر می‌کشد. در مجموع، شفاف‌ ترین تجربه ‌ای که می‌توانید از زوال عقل داشته باشید در دل همین فیلم نهفته است.

در این مقاله از «پاسخ از ما» نگاهی داشتیم به فیلم پدر (The Father) که با هنر به یاد ماندنی و بی ‌بدیل فلوریان زلر و البته استعداد تکرارنشدنی آنتونی هاپکینز، با حضور در عرصه‌ی اسکار ۲۰۲۱، توانست جایزه بهترین فیلمنامه اقتباسی و بهترین نقش اول مرد را برای این اثر به ارمغان بیاورد. گذشته از آن، همچنین توانست در بخش بهترین بازیگر نقش مکمل زن، در بخش بهترین فیلم سال، بهترین تدوین و طراحی صحنه نیز نامزد شود و افتخاری دیگر به افتخارات خود بیفزاید.

نظر شما چیست؟ آیا شما هم جایزه‌ی اسکار را حق این فیلم می‌دانید؟

بازیگران فیلم پدر

Anthony Hopkins

Ayesha Dharker

Imogen Poots

Mark Gatiss

Olivia Colman

Rufus Sewell

Olivia Williams

• variety
• theguardian
• hollywoodreporter