نوروز جشنی باستانی است که نماد پیوند بین اقوام مختلف در ایران است. نوروز را می توان شروع رستاخیز طبیعت دانست؛ آن هنگام که درختان رخت نو بر تن می کنند و گیاهان جانی دوباره می گیرند، نباتات تولدی دوباره را تجربه می کنند و گویی موعد رویش زمین فرا رسیده است. البته، مردم نیز همگام با طبیعت به امید روزهای نو، لباس های نو بر تن می کند، به استقبال بهار می روند و به جشن و پایکوبی می پردازند. به راستی که چه زیباست این آیین ملی.
در تقویم خورشیدی، اولین روز از فروردین ماه، لحظه تحویل سال است؛ همان هنگام که همه گرداگرد هم به دور سفره هفت سین می نشینند و دعای تحویل سال را می خوانند. اما، به راستی، تاریخچه عید نوروز چیست؟ آداب و رسوم نوروز، ریشه در چه چیزی دارند؟ اگر شما نیز علاقه مند هستید تا درباره یکی از مهم ترین جشن های ملی ایرانی بیشتر بدانید، با «پاسخ از ما» همراه باشید.
ریشه یابی واژه نوروز
در ایران باستان، از نوروز با عنوان «ناوا سردا» به معنای سال نو یاد می کنند. احسان یارشاطر، بنیان‌گذار دانشنامه ایرانیکا، نگارش واژه نوروز را با توجه به قواعد آواشناسی در الفبای لاتین، به صورت Nowruz توصیه می کند.
در لغت نامه دهخدا، معانی زیر برای نوروز آمده است:
«روز اول ماه فروردین که رسیدن آفتاب است به نقطه اول حمل (غیاث اللغات )»
«روز اول فروردین که رسیدن آفتاب به برج حمل است و ابتداء بهار است و این را نوروز کوچک و نوروز عامه و نوروز صغیر گویند، و نیز ششم فروردین ماه روز خرداد که نوروز بزرگ و نوروز خاصه گویند. (رشیدی)»
تاریخچه عید نوروز
همان طور که می دانیم تاریخچه عید نوروز ، ریشه در ایران باستان دارد و به دوران پیش از مادها و هخامنشیان می رسد. البته، منشا پیدایش نوروز چندان مشخص نیست. روایت های مختلفی درباره نحوه به وجود آمدن نوروز در ایران وجود دارد که در ادامه به برخی از آن ها می پردازیم:
- برخی می گویند جمشید از کاخ خود که در جنوب دریاچه ارومیه امروزی قرار داشت، بیرون آمد و به آفتاب و طبیعت نگاه کرد، از زیبایی و طروات محیط شگفت زده شد و در نهایت تصمیم گرفت آن روز را نوروز بنامد تا هر سال در چنین روزی مردم ایران به جشن و پایکوبی مشغول شوند.
- در شاهنامه نیز گفته شده است که جمشید هنگام عبور از آذربایجان، فرمان داده بود تا برای او تختی بیاورند. او بر همان تخت جلوس کرده بود؛ تختی که بسیار زیبا و باشکوه بود. در آن هنگام، جمشید تاج زرینی به سر داشت. یک مرتبه، جهان بر اثر تابش نور خورشید به آن تاج درخشان می شود. مردم هم از این اتفاق به وجد می آیند و آن روز را « روز نو» و یا همان « نوروز» می نامند.
- طبق برخی روایات نیز، در این روز خداوند تبارک و تعالی عالم را آفرید و آدم علیه السلام را نیز در چنین روزی خلق کرد. مردم این روز را که در آن هر «هفت کوکب»(هفت آسمان) ساخته و پرداخته شد، را نوروز نامیدند.
- ایرانشناس آلمانی، پروفسور ویلهلم گایگر، نوروز را عید مردگان می داند. به عقیده وی، در ایران پیش از اسلام، عید نوروز به احترام ارواح گذشتگان برگزار می شده است.
آیین های نوروزی
هرچند، آداب و رسوم عید نوروز در شهرهای مختلف ایران ممکن است یکسان نباشد، اما در حالت کلی کارهای زیر از مهم ترین آیین های مشترک عید نوروز در ایران است:
۱ – خانه تکانی
مردم ایران، آمدن بهار را اتفاقی بسیار خوشایند و خوش یمن می دانند. از ایران باستان تمام اقوام و مردم به این آیین پایبند بوده اند و خانه خود را برای آمدن بهار آماده می کردند. آب و جاروب کردن خانه، از آن دسته کارهایی است که در آستانه تحویل سال در خانه اغلب ایرانیان انجام می شود. در روزهای پیش از شروع سال جدید، بزرگترها و کوچکترها دست به دست هم می دهند تا با گردگیری اسباب و اثاثیه، روحی تازه به خانه خود بدمند و همه چیز را برای آمدن نوروز آماده کنند.
۲ – چهارشنبه سوری
یکی از اصلی ترین رسوم عید نوروز، برگزاری چهارشنبه سوری در شب آخرین چهارشنبه سال است. در این شب، خانواده ها به دور هم جمع می شوند و به خوردن تنقلات و آجیل مشغول می شوند. با تاریک شدن هوا، جشنی از آتش در حیاط و یا کوچه به پا می شود. مردم به دفعات از روی آتش می پرند و اعتقاد دارند که آتش نماد پاکی است و هر آنچه بدی هست را از بین خواهد برد.
هنگام پریدن از آتش ، رسم است که خوانده شود: «زردی من از تو، سرخی تو از من». زردی نشان از بیماری و ضعف دارد و مردم اعتقاد دارند که آتش، تمام بیماری ها و بدی ها را از آن ها خواهد گرفت و به جای آن، روحی تازه در کالبد آن ها خواهد دمید. هر چند، در مورد تاریخچه چهارشنبه سوری روایت های زیادی مطرح است، اما آنچه که حائز اهمیت است، این است که مردم چهارشنبه سوری را بهانه ای برای دور هم بودن در آستانه عید نوروز می دانند.
۳ – خریدن لباس نو
خرید لباس نو یکی از آیین های اصلی پیش از نوروز است. از قدیم الایام، پیش از فرا رسیدن عید نوروز، همه خانواده در حد بضاعت خود، رخت هایشان را نو می کردند. همراه با شروع فصل بهار،که همه جا رنگ و بوی تازه ای به خود می گیرد و گویی زمین هم با صدای پای بهار، رنگارنگ می شود، مردم هم برای خود لباس های نو تهیه می کنند.
در این ایام، یاری رساندن افراد متمول به افرادی که وضعیت مالی خوبی ندارند، از اهمیت بالایی برخودار است. حتی در نوشته ای که از ابوریحان بیرونی به جای مانده است، اشاره به این قضیه شده است که در آستانه عید نوروز، پادشاهان خراسان به سپاهیان خود لباس های نو اهدا می کردند.
پس بهتر است، ما نیز تنها به فکر نو کردن لباس های خودمان نباشیم و دیگران را هم در شادی خود شریک کنیم.
۴ – هفت سین
از دیگر آیین های بسیار مهم عید نوروز، چیدن سفره یا خوان هفت سین است. البته در برخی از منابع گفته شده است که دوران ساسانیان و پیش از اسلام سفره ای به نام هفت شین با شمع، شیرینی، شراب، شهد(عسل)، شمشاد، شقایق یا شاخه نبات پهن می شده است که بعد از آمدن اسلام و به دلیل حرام بودن شراب، هفت شین به هفت سین تغییر پیدا کرده است. اگر چه، عده ای دیگر اعتقاد دارند که هفت سین در دوره ساسانیان در اصل هفت سینی بوده است.
در دوره ساسانیان، قاب هایی زیبا، نقش دار و گران قیمت از چین به ایران می آورند. این قاب ها از جنس کائولین بود. این قاب ها به خاطر نام کشوری که از آنجا وارد ایران می شدند، چینی نام گرفتند. گذشته از این، از این قاب ها، تحت عنوان سینی هم در ایران یاد می شد. گفتنی است که در گذشته، مردم برای چیدن سفره هفت سین از این سینی ها استفاده می کردند و آنها را پر از نقل و نبات می کردند. ایرانیان به نشانه هفت «امشاسپند» (صفات پاک اهورمزدا)، هفت سینی در سفره هفت سین می گذاشتند. بعدها هفت سینی، هفت سین نامیده شد.
اگر میخواهید با نحوه کاشتن سبزه عید آشنا شوید مقاله کاشت سبزه عید را مطالعه کنید.
هفت سین امروزی هم شامل هفت گونه خوردنی است که با حرف س شروع میشوند و ریشه گیاهی دارند. هفت سین شامل این هفت مورد هستند: سیر، سرکه، سنجد، سماق، سمنو، سبزه و سیب. برخی به اشتباه سکه، ساعت و سماور هم جزو هفت سین در نظر می گیرند که درست نیست. شاید می پرسید چرا هفت؟
باید بگوییم هفت نزد ایرانیان بسیار مقدس و خوش یمن است و اسطوره‌های زیادی مانند هفت خوان رستم براساس همین عدد ساخته و پرداخته شده است. در برخی از آیه های قرآنی نیز از عدد هفت نام برده شده است.
۵ – خواندن دعای تحویل سال نو
در هنگام تحویل سال نو، دعای زیر برای تغییر امور به بهترین احوال و داشتن سالی بهتر و متفاوت تر از سال گذشته توسط تمام اعضای خانواده خوانده می شود:
«یا مقلب القلوب والابصار یا مدبر اللیل و النهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال»
ترجمه و معنی فارسی دعای تحویل سال:
«ای تغییر دهنده دلها و دیده ها ⦁ ای مدبر شب و روز ⦁ ای گرداننده سال و حالت ها ⦁ بگردان حال ما را به نیکوترین حال»
۶ – دید و بازدید
یکی از رسوم کهن ایرانیان در عید نوروز، دید و بازدید از اقوام، آشنایان و دوستان است. البته، در اغلب شهرها رسمی به نام «نو عید» وجود دارد که مردم در ابتدای سال نو برای دلجویی و دلداری به خانه صاحبان عزای شخصی می روند که به تازگی درگذشته است. دید و بازدید فرصتی برای تازه کردن دیدارها و حتی فرصتی برای آشتی کردن افرادی است که در سال گذشته با هم قهر بوده اند. در این دید و بازدیدها، بزرگترها به افراد دیگر خانواده عیدی می دهند. عیدی می تواند جامه، نبات، پول و یا هر چیز دیگری باشد.
۷ – سیزده بدر
ایرانیان باستان پس از ۱۲ روز جشن و پایکوبی، روز ۱۳ فروردین را به طبیعت می رفتند و سبزه های خود را به نشان سبزی به آب روان می سپردند. این رسم همچنان در ایران انجام می شود و در روز ۱۳ ام فروردین اغلب خانواده ها به دامن طبیعت می روند و لحظات خوبی را با خانواده های خود سپری می کنند. در این روز، مردم همچنین از پروردگار آرزوی بارش باران و سالی سرشار از شادی می کنند.
عید نوروز، یکی از مهم ترین جشن های ایرانیان است که مردم همه ساله در انتظار آن می نشینند و با شور و شوق خاصی برای آن آماده می شوند. هر چند، ممکن است نوروز در برخی از شهرها با آیین های متفاوتی برگزار شود، اما در تمام شهرها، مردم به این ایام اهمیت خاصی می دهند و بهترین لباس های خود را در عید نوروز بر تن می کنند.
در شهر شما، نوروز با چه آیینی برپا می شود؟ شما انجام چه کارهایی را در عید نوروز باعث خوش یمنی می دانید؟ نظرات خود را با پاسخ از ما در میان بگذارید.
